বিগত দহ বছৰৰ অসমৰ ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ ধাৰা

           অৰ্থনীতিত ৰাজহুৱা ব্যয়ক অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ বিত্তীয় আহিলা হিচাপে গণ্য কৰা হয় । ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ দ্বাৰা চৰকাৰে  অৰ্থনীতি এখনৰ উৎপাদন, উপভোগ আৰু বিতৰণৰ ওপৰত প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে প্ৰভাৱ পেলায় । ৰাজহুৱা ব্যয়ে সামাজিক উন্নয়নতো অৰিহণা যোগায় । ভাৰতৰ সংবিধানৰ ১১২ (২) অনুচ্ছেদ অনুসৰি, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ বাজেটত ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ক পৃথকে পৃথকে দেখুৱাব লাগিব ।  ৰাজ্যসমূহৰ বাজেটৰ ক্ষেত্ৰতো একেধৰণে দেখুওৱাবলগীয়াৰ কথা সংবিধানখনৰ ২০২ (২) অনুচ্ছেদত উল্লেখ আছে । ৰাজহ ব্যয় হ’ল ৰাজ্য চৰকাৰৰ আৰ্থিক আৰু ভৌতিক সম্পত্তি সৃষ্টিৰ বাহিৰে আন উদ্দেশ্যত কৰা ব্যয় । যিবোৰ ব্যয়ৰ ফলত বিত্তীয় আৰু ভৌতিক সম্পত্তিৰ সৃষ্টি হয়, সেইবোৰ মূলধনী ব্যয়ৰ ভিতৰত পৰে । ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ৰ মাজৰ পাৰ্থক্য কেৱল সাংবিধানিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবেহে বাজেটত দেখুওৱা নহয় । ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ এনেধৰণৰ পৃথকীকৰণে অৰ্থনৈতিক নীতি নিৰ্ধাৰণ আৰু সম্পদৰ সঠিক আবণ্টনৰ ক্ষেত্ৰতো গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান হিচাপে বিবেচিত হয় । সেইকাৰণে, চৰকাৰৰ ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ৰ ধাৰা অধ্যয়ন কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে । এই প্ৰবন্ধটোত অসমৰ বিগত দহ বছৰৰ (২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ) ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ ধাৰা আলোচনা কৰা হৈছে । 

ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে কৰা বিত্তীয় ক্ষেত্ৰৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত বিগত দহ বছৰত অসমৰ বিত্তীয় ক্ষেত্ৰখনত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পৰিছে ।  উদাহৰস্বৰূপে, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ৰাজ্যখনক বিশেষ শ্ৰেণীৰ মৰ্যাদাৰ পৰা আঁতৰোৱাৰ ফলত সেই মৰ্যাদাৰ পৰা পাবলগীয়া বিত্তীয় সাহাৰ্য কৰ্তন কৰা হৈছে । উক্ত সময়ছোৱাৰ ভিতৰত দেশখনত সামগ্ৰী আৰু সেৱা কৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে (১ জুলাই ২০১৭)। তদুপৰি, ৰাজ্যখনত দুটা ভিন্ন ৰাজনৈতিক দলৰ নেতৃত্বত চৰকাৰৰ পৰিৱৰ্তন ঘটিছে । আলোচনাটোত সামৰি লোৱা প্ৰথম পাঁচ বছৰত (অৰ্থাৎ ২০১১ চনৰ পৰা ২০১৬ চনলৈকে) ৰাজ্যখনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (প্ৰবন্ধটোত পিছলৈ কংগ্ৰেছ বুলি উল্লেখ কৰা হ’ব) নেতৃত্বাধীন চৰকাৰ চলি আছিল আৰু ২০১৬ চন ধৰি ভাৰতীয় জনতা দলৰ (চমুকৈ বিজেপি) নেতৃত্বৰ চৰকাৰ চলি আছে ।

Statistical Handbook of Assamৰ তথ্য অনুসৰি, যোৱা দুটা বিত্তীয় বৰ্ষ, অৰ্থাৎ ২০১৯-২০ আৰু ২০২০-২০২১ বৰ্ষৰ বাহিৰে ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ৰাজ্য চৰকাৰৰ মুঠ ব্যয় ক্ৰমাগতভাৱে বৃদ্ধি পাইছিল । এই সময়ছোৱাত (অৰ্থাৎ ২০১১-১২ আৰু ২০২০-২১) বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ১২% আছিল । ৰাজ্যখনত ২০১৬-১৭ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ৰাজহ ব্যয় হ্ৰাস পাই অহাৰ বিপৰীতে মূলধনী ব্যয় বৃদ্ধি পাই আহিছিল ।  উক্ত সময়ছোৱাত মূলধনী ব্যয় (২৬%)ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ, ৰাজহ ব্যয়ৰ (১১%) গড় বাৰ্ষিক হাৰতকৈ বেছি আছিল । ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল, অসম চৰকাৰে আৰ্থিক আৰু ভৌতিক সম্পত্তি সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত অধিক গুৰুত্ব দিছিল । মুঠ ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ ক্ষেত্ৰত, ৰাজ্যত বিজেপি আৰু কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ তুলনা কৰিলে দেখা যায় যে কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ (৯%) বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰতকৈ (১০%) কম আছিল ।  ৰাজহ ব্যয়ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ (৯%) সময়ত বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ (৭%) সময়তকৈ বেছি আছিল । কিন্তু, মূলধনী ব্যয়ৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ বিপৰীত ছবি দেখা গৈছিল । কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত মূলধনী ব্যয়ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ (৪%) বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়তকৈ সাতগুণ (২৮%) কম আছিল । ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে ৰাজহ ব্যয়ত অধিক গুৰুত্ব দিয়াৰ বিপৰীতে বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে মূলধনী ব্যয়ত অধিক গুৰুত্ব দিছিল ।

বিভিন্ন শিতান অনুযায়ী যোৱা দহ বছৰৰ মুঠ ৰাজহ ব্যয়ৰ অংশ বিবেচনা কৰিলে দেখা যায় যে সাধাৰণ সেৱাৰ শিতানত ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৪- ১৫ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাইছে । কিন্তু, ২০১৫-১৬ আৰু ২০১৭-১৮ বিত্তীয় বৰ্ষত বৃদ্ধি পাইছে । ২০১৮-১৯ বিত্তীয় বৰ্ষত পুনৰ হ্ৰাস পাইছে । এই সময়ছোৱাত সাধাৰণ সেৱাৰ শিতানৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধি হাৰ  ১১% আছিল । সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৫-১৬ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ বৃদ্ধি পাইছে ।  কিন্তু, ২০১৫-১৬ বিত্তীয় বৰ্ষ পৰা ২০১৭-১৮ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ হ্ৰাস পাইছে । ২০১৮-১৯ আৰু ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত পুনৰ বৃদ্ধি পাইছে । ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ তুলনাত ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষত সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত কৰা ব্যয় প্ৰায় আধালৈ হ্ৰাস পাইছে । এই সময়ছোৱাত সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ৭% আছিল । অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাইছে । ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষত অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত কৰা ব্যয়ৰ বৃদ্ধি দ্ৰুত আছিল । ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষৰ সময়ছোৱাত অৰ্থনৈতিক সেৱা শিতানৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ২৯% আছিল । অনুদান-সাহায্যৰ শিতানত ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৫-১৬ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাইছিল আৰু ২০১৫-১৬ বিত্তীয় বৰ্ষ পৰা ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে ই সুস্থিৰ হৈ পৰিছিল । ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষৰ সময়ছোৱাত অনুদান-সাহায্যৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ৪% আছিল ।

ৰাজ্যখনৰ কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন আৰু বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত শিতান অনুযায়ী মুঠ ৰাজহ ব্যয়ৰ অংশ তুলনা কৰিলে দেখা যায় যে কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত সাধাৰণ সেৱা শিতানৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ (৭%) বিজেপি নেতৃত্বাধীন (৯%) চৰকাৰতকৈ কম আছিল । এফালে সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত বাৰ্যিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ১৫% আছিল আৰু বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত ঋণাত্মক (−৮%) আছিল । আনহাতে, অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ (৪১%) কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ (১৩%) সময়তকৈ তিনিগুণ বেছি আছিল । অনুদান-সাহায্যৰ শিতানত কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত বাৰ্যিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ −২৯% আছিল । কিন্তু, বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত ১৯% আছিল । অৰ্থাৎ সাধাৰণ সেৱা, অৰ্থনৈতিক সেৱা আৰু অনুদান-সাহায্যৰ শিতানত কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰতকৈ বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ দিনত ৰাজহ ব্যয় বেছি আছিল । কিন্তু, সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত ৰাজ্যখনৰ বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰতকৈ কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে অধিক ব্যয় কৰিছিল ।

যোৱা ৯ বছৰত, অৰ্থাৎ ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৯-২০২০ বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে বিভিন্ন শিতান অনুযায়ী মূলধনী ব্যয় বিবেচনা কৰিলে (২০২০-২১ বিত্তীয় বৰ্ষত শিতান অনুযায়ী মূলধনী ব্যয়ৰ তথ্য উপলব্ধ নহয়), সাধাৰণ সেৱাৰ শিতানত মূলধনী ব্যয় সুস্থিৰ হৈ আছিল (৩%ৰ পৰা ৫% ৰ ভিতৰত) । এই সময়ছোৱাত সাধাৰণ সেৱাৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ৪১% আছিল । সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত মূলধনী ব্যয় ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষ পৰা ২০১৩-১৪ বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে সুস্থিৰ আছিল । ২০১৪-১৫ বিত্তীয় বৰ্ষ পৰা ২০১৭-১৮ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ  এই শিতানত মূলধনী ব্যয় বৃদ্ধি পাইছিল । কিন্তু, ২০১৮-১৯ আৰু ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত হ্ৰাস পাইছে । ২০১৮-১৯ বিত্তীয় বৰ্ষত সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত মূলধনী ব্যয়ৰ হ্ৰাস দ্ৰুত আছিল । ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৯-২০২০ বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ২৮% আছিল । অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষ পৰা ২০১৩-১৪ বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে মূলধনী ব্যয় প্ৰায় সুস্থিৰ আছিল । কিন্তু, ২০১৪-১৫ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৭-১৮ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাইছিল । ২০১৮-১৯ আৰু ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত এই শিতানত মূলধনী ব্যয় বৃদ্ধি পাইছিল । ২০১১-১২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০১৯-২০২০ বিত্তীয় বৰ্ষৰ সময়ছোৱাত অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ২৮% আছিল ।

ৰাজ্যখনৰ কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰ আৰু বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত শিতান অনুযায়ী মূলধনী ব্যয় তুলনা কৰিলে দেখা যায় যে কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত সাধাৰণ সেৱাৰ শিতানত বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ (১১%) বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়তকৈ (৩৯%) তিনিগুণকৈ কম আছিল । সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাৰ শিতানত বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰতকৈ (১৩%) কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত (৫৭%) চাৰিগুণতকৈ অধিক আছিল । অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ৪৬% আছিল আৰু কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰৰ সময়ত এক শতাংশতকৈ কম আছিল । অৰ্থাত, মূলধনী ব্যয়ৰ শিতান অনুযায়ী, বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে সাধাৰণ সেৱা আৰু অৰ্থনৈতিক সেৱাৰ শিতানত অধিক গুৰুত্ব দিছিল আৰু কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে সামাজিক আৰু সামূহিক সেৱাত অধিক গুৰুত্ব দিছিল ।

দুটা বিত্তীয় বৰ্ষৰ (২০১৯-২০ আৰু ২০২০-২১) বাহিৰে, বিগত দহ বছৰত অসমৰ মুঠ ৰাজহুৱা ব্যয় ধাৰাবাহিকভাৱে বৃদ্ধি পাইছিল । মূলধনী ব্যয়ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰ ৰাজহ ব্যয়ৰ বাৰ্ষিক গড় বৃদ্ধিৰ হাৰতকৈ অধিক আছিল । ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল অসম চৰকাৰে বিগত দহ বছৰত আৰ্থিক আৰু ভৌতিক সম্পত্তি সৃষ্টিৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিছিল । বিজেপি নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে ৰাজহ ব্যয়তকৈ মূলধনী ব্যয়ৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়াৰ বিপৰীতে কংগ্ৰেছ নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে মূলধনী ব্যয়তকৈ ৰাজহ ব্যয়ৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিছিল ।

 

[প্ৰকাশিত, ‘আমাৰ অসম’, ৩ ফেব্ৰুৱাৰী ২০২৪]

ইতিহাস প্ৰণয়নৰ নতুন ধাৰা সন্দৰ্ভত

         ‘আমাৰ অসম’ত ৩০ অক্টোবৰত প্ৰকাশিত দ্বীপনে কাকতিৰ ‘ইতিহাস প্ৰণয়নৰ নতুন ধাৰা’ শীৰ্ষক লেখাটো পঢ়িলোঁ । প্ৰবন্ধকাৰ কাকতিয়ে কৈছে যে ইতিহাস প্ৰণয়নৰ নতুন ধাৰাত হিন্দুক ঐতিহাসিকভাবে মহীয়ান কৰাৰ প্ৰচেষ্টা স্পষ্ট ৰূপত দেখা গৈছে । তেখেতে কেইবাটাও উদাহৰণৰ দ্বাৰা এই উক্তিৰ প্ৰমাণ দাঙি ধৰিছে । ঐতিহাসিকসকলে ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰাৰ সময়ত বিভিন্ন উপাদানৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয় । ব্ৰিটিছৰ শাসনকালত ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ জেমছ মিলে কেনেধৰণৰ ভাৰতৰ ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰিছিল সেয়া ইতিহাসৰ শিক্ষাৰ্থীসকলে ভালদৰে জানে ।  জেমছ মিলৰ ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰাক ভাৰতীয় ঐতিহাসিকে প্ৰত্যাহ্বান জনাই ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰিছিল ।

ব্ৰিটিছৰ শাসনকালত ভাৰতত দুই প্ৰকাৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ উদ্ভৱ হৈছিল-সাৰ্বজনীন ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ (Universal Nationalism) আৰু গোষ্ঠীগত ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ (Ethnic Nationalism) । গোষ্ঠীগত ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ প্ৰধানকৈ দুই প্ৰকাৰৰ- হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ আৰু ইছলাম ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ । ইছলাম ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলে পাকিস্তান নামেৰে নতুন ৰাষ্ট্ৰ গঠন কৰিবলৈ সক্ষম হোৱাৰ পিছত হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলে ভাৰতক হিন্দু ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ সপোন পুহি ৰাখিলে । দেশখনে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ সময়ত সাৰ্বজনীন ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ শক্তিশালী হৈ আছিল বাবে ভাৰতৰ সংবিধানখন গণতান্ত্ৰিক, যুক্তৰাষ্টীয় আৰু ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ ধাৰণাৰ ভিত্তিত প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল ।  হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদে এক দেশ, এক ধৰ্ম আৰু এক ভাষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি আহিছে । সাৰ্বজনীন ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ ধাৰণাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত সংবিধানখনক হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলে মানি ল’বলৈ টান পায় । বিশেষকৈ ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ ধাৰণাটোক তেওঁলোকে একেবাৰে সহ্য কৰিব নোৱাৰে । স্বাধীনতাৰ পিছত ভাৰতৰ ঐতিহাসিকসকলে বৈজ্ঞানিক পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰি ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰা অব্যাহত ৰাখিছে । বিশেষকৈ বামপন্থী ঐতিহাসিকসকলে এই ধাৰাৰ পাতনি মেলিছিল । বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিত বস্তুগতভাবে ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰা হয়, য’ত আৱেগৰ প্ৰভাৱ নাথাকে । মন কৰিবলগীয়া যে ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ক্ষেত্ৰত পদ্ধতিগত সাদৃশ্য থকাৰ বাবে হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলে ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত সাৰ্বজনীন ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলৰ সৈতে বামপন্থীসকলক একাকাৰ কৰে । হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলে বস্তুগত পদ্ধতিতকৈ হিন্দুধৰ্মৰ সৈতে জড়িত আৱেগক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়ে । তেওঁলোকৰ উদ্দেশ্য হ’ল ভাৰতক হিন্দুৰাষ্ট্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ পথ সুগম কৰি তোলা । তেওঁলোকৰ ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰা ৰাজনৈতিক শক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ আহিছে । যেতিয়াই হিন্দুত্ববাদী ৰাজনৈতিক শক্তিয়ে চৰকাৰ গঠন কৰাৰ সুযোগ পাইছে তেতিয়াই হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদীসকলৰ হিন্দু আৱেগৰ ভিত্তিত ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰা ধাৰাটো তীব্ৰ হৈ পৰিছে ।  

প্ৰশ্ন হ’ল- হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদক সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰা ধাৰাটোৰ গ্ৰহণযোগ্যতা কিমান ?  ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰা এটাৰ গ্ৰহণযোগ্যতা কিমান, সেয়া কেইবাটাও উপাদানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে । দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান আলোচনা কৰা যাওক । প্ৰথম, তথ্যৰ উপস্থাপনে ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰা এটাৰ গ্ৰহণযোগ্যতা নিৰ্ধাৰণ কৰে । একেখিনি তথ্যকে একে সময়তে দুজন ঐতিহাসিকে দুটা বেলেগ ধাৰাত উপস্থাপন কৰিব পাৰে  ।  অথবা একেখিনি তথ্যকে একেজন ঐতিহাসিকে বেলেগ বেলেগ সময়ত বেলেগ বেলেগ ধাৰাত উপস্থাপন কৰিব পাৰে ।  এটা বিশেষ ধৰ্মক গৰিমামণ্ডিত কৰাৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি প্ৰণয়ন কৰা ইতিহাসত তথ্যবিলাক যে একপক্ষীভাবে উপস্থাপন কৰা হয়, তাত কোনো সন্দেহ নাই ।  ইতিহাস প্ৰণয়নৰ উদ্দেশ্য সংকীৰ্ণ হ’লে ইতিহাস প্ৰণয়নৰ কৰা ধাৰাটোও সংকীৰ্ণ হয় । ভাৰতৰ প্ৰেক্ষাপটত হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ নি:সন্দেহে এক সংকীৰ্ণ ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদ ।  গতিকে, হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদক সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ উদ্দেশ্যে ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰা ধাৰাটোৰ গ্ৰহণযোগ্যতা দীৰ্ঘকালত নি:শেষ হৈ যোৱাৰ সম্ভাৱনাই অধিক । দ্বিতীয়, কি পৰিৱেশ আৰু পৰিস্থিতিত ঐতিহাসিকসকলে ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰিছে তাৰ ওপৰতো ইতিহাস প্ৰণয়নৰ ধাৰা এটাৰ গ্ৰহণযোগ্যতা নিৰ্ভৰ কৰে । যোৱা কেইবছৰমান ধৰি ভাৰতত হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ প্ৰভুত্ব বিস্তাৰৰ পৰিৱেশ তীব্ৰগতিত চলি আছে । সেই উদ্দেশ্যে দেশখনত হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদক সমৰ্থন জনাই ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰাৰ পৰিৱেশ গঢ়ি তোলা হৈছে । এই পৰিস্থিতিত একাংশ ঐতিহাসিকে নিজৰ স্বাৰ্থৰ বাবে হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদক সমৰ্থন জনাই ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰাৰ ধাৰাটোক গ্ৰহণ কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিছে ।  হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ তীব্ৰতা হ্ৰাস পোৱাৰ লগে লগে ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰাৰ এই ধাৰাটোৰ গ্ৰহণযোগ্যতাও হ্ৰাস পাই আহিব ।   

বৰ্তমান যি চলি আছে, ভৱিষ্যতে সেয়া ইতিহাস হৈ পৰিব । ৰাজনৈতিক শক্তিৰ ওপৰত ভেজা দি এক বিশেষ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি ইতিহাসৰ প্ৰণয়ন কৰা ধাৰাটো এটা সময়ত ইতিহাস হৈ পৰিব ।  বৰ্তমান যিসকল ঐতিহাসিকে হিন্দু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদক অন্ধভাবে (বা সকলো জনাৰ পিছতো ব্যক্তিগত স্বাৰ্থৰ বাবে) সমৰ্থন জনাই ইতিহাস প্ৰণয়ন কৰি আছে, ইতিহাসে তেওঁলোকক পক্ষপাতৰ বলি হোৱা ঐতিহাসিক হিচাপে স্বীকৃতি দিব ।   

 

[প্ৰকাশিত, ‘আমাৰ অসম’, ২৯ নৱেম্বৰ ২০২৩, পৃষ্ঠা: ৪]

 

বায়ুমণ্ডলত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অসমতা

              কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড, মিথেন, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, ক্ল’ৰ’ফ্ল’ৰ কাৰ্বন আদি গৰম গেছসমূহক সেউজগৃহ গেছ বুলি জনা যায় । উদ্যোগীকৰণ আৰু আধুনিকীকৰণৰ ফলস্বৰূপে কয়লা, খনিজ তেল, প্ৰাকৃতিক গেছ আদি জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল যান-বাহন, কল-কাৰখানা, শক্তি প্ৰকল্প আদিৰ পৰা কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, পশুধনৰ পাচন প্ৰক্ৰিয়া, পেলনীয়া জাৱৰ, ধাননি পথাৰৰ পৰা মিথেন, ৰেফ্ৰীজেৰেটৰ, শীত-তাপ নিয়ন্ত্ৰিত যন্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰৰ ফলত ক্ল’ৰ’ফ্ল’ৰ কাৰ্বন প্ৰতি মুহূৰ্ততে বায়ুমণ্ডললৈ নিৰ্গমন হৈ আছে । তদুপৰি, অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ স্বাৰ্থত বনাঞ্চল ধংস কৰি থকা হৈছে । ফলস্বৰূপে, তাপ শক্তি শোষণ কৰিব পৰা ক্ষমতা থকা এই সেউজগৃহ গেছসমূহৰ পৰিমাণ বায়ুমণ্ডলত ক্ৰমাগতভাবে বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিছে, যিয়ে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাই আহিছে । মন কৰিবলগীয়া যে এক টন মিথেনৰ নিৰ্গমন প্ৰায় ত্ৰিছ টন কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ নিৰ্গমনৰ সমান আৰু এক টন নাইট্ৰাছ অক্সাইডৰ নিৰ্গমন প্ৰায় ২৮০ টন কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ নিৰ্গমনৰ সমান । সি যি কি নহওক, প্ৰতি মুহূৰ্ততে সেউজগৃহ গেছ নিৰ্গমন কৰি থকা হৈছে যদিও দেশবোৰৰ মাজত আৰু মানু্হৰ আয়ৰ পাৰ্থক্যৰ ভিত্তিত সেউজগৃহ গেছৰ নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত তাৎপৰ্যপূৰ্ণ অসমতা আছে ।  সেউজগৃহ গেছৰ নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত দেশবোৰৰ মাজত আৰু মানুহৰ আয়ৰ পাৰ্থক্যৰ ভিত্তিত কেনেধৰণৰ অসমতা আছে সেই সম্পৰ্কে এই লেখাটোত আলোচনা কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰা হৈছে । লেখাটোত সেউজগৃহ গেছবোৰক একেলগে বুজাবৰ বাবে কাৰ্বন শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে ।

            বিশ অসমতা প্ৰতিবেদনৰ (২০২২) তথ্য অনুসৰি, ১৮৫০ চনৰ পৰা ২০২০ চনৰ সময়ছোৱাত মুঠ ২, ৪৫,০০০ কৌটি টন কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰা হৈছে । ইয়াৰে প্ৰায় ২৭ শতাংশ উত্তৰ আমেৰিকাই নিৰ্গমন কৰিছে । ইউৰোপ আৰু চীনে ক্ৰমে ২২ শতাংশ আৰু ১১ শতাংশ কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰিছে । দক্ষিণ আৰু দক্ষিণ-পূৱ এছিয়া, ৰাছিয়াক সামৰি কেন্দ্ৰীয় এছিয়া, জাপানক সামৰি পূৱ এছিয়াই ক্ৰমে ৯ শতাংশ, ৯ শতাংশ আৰু ৬ শতাংশ কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰিছে ।  লেটিন আমেৰিকা আৰু মধ্য প্ৰাচ্য-উত্তৰ আফ্ৰিকাই ৬ শতাংশকৈ আৰু ছাব-ছাহাৰীয়ান আফ্ৰিকাই ৪ শতাংশ কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰিছে । উল্লিখিত সময়ছোৱাত প্ৰতিবছত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ হাৰ ৭২৫ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে (১৮৫০ চনত প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ আছিল ০.৮ টন । ২০২০ চনত প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ ৬.৬ টন হৈছে) ।  Intergovernmental Panel for Climate Change (IPCC) এ প্ৰকাশ কৰা শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি, গোলকীয় উষ্ণতা ১.৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ আৰু ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি নোপোৱাকৈ ৰাখিবলৈ হ’লে মুঠ কাৰ্বন নিৰ্গমন ক্ৰমে ৩০ হাজাৰ কৌটি আৰু ৯০ হাজাৰ কৌটি টনতকৈ বেছি হ’ব নালাগিব ।  মন কৰিবলগীয়া যে ২০১৬ চনৰ ৪ নৱেম্বৰত পেৰিছত অনুষ্ঠিত হোৱা ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ জলবায়ু পৰিৱৰ্তন অধিৱেশনত (The United Nations Climate Change Conference) গোলকীয় উষ্ণতা ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছৰ তলত ৰাখিবলৈ অংগীকাৰবদ্ধ হৈছিল । ২০৫০ চনৰ আগলৈকে গোলকীয় উষ্ণতা ১.৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ আৰু ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি নোপোৱাকৈ ৰাখিবলৈ হ’লে প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমন ক্ৰমে ১.১ টন আৰু ৩.৪ টনৰ বেছি হ’ব নালাগিব । ২১০০ চনত এই লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ হ’লে ১.৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ আৰু ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি নোপোৱাকৈ ৰাখিবলৈ হ’লে প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমন ক্ৰমে ০.৪ টন আৰু ১.১ টনৰ বেছি হ’ব নালাগিব ।

        প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত দেশবোৰৰ মাজত তাৎপৰ্যপূৰ্ণ অসমতা আছে । প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত উত্তৰ আমেৰিকা শীৰ্ষ আৰু ছাব-ছাহাৰীয়ান আফ্ৰিকা নিম্ন স্থানত আছে । উত্তৰ আমেৰিকা আৰু  ছাব-ছাহাৰীয়ান আফ্ৰিকাৰ প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ হ’ল ক্ৰমে ২০.৮ টন আৰু  ১.১ টন । উত্তৰ আমেৰিকাৰ পিছতে শীৰ্ষত আছে ৰাছিয়াক সামৰি কেন্দ্ৰীয় এছিয়া আৰু ইউৰোপ ।  ৰাছিয়াক সামৰি কেন্দ্ৰীয় এছিয়া আৰু ইউৰোপৰ প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ হ’ল ক্ৰমে ৯.৯ টন আৰু ৯.৭ টন ।  সেইদৰে, জাপানক সামৰি পূৱ এছিয়া, মধ্য প্ৰাচ্য-উত্তৰ আফ্ৰিকা, লেটিন আমেৰিকা আৰু দক্ষিণ-দক্ষিণ পূৱ এছিয়াৰ প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ হ’ল ক্ৰমে ৮.৬ টন, ৭.৪ টন, ৪.৮ টন আৰু ২.৬ টন ।  ইয়াৰ পৰা এইটো স্পষ্ট যে কেৱল ছাব-ছাহাৰীয়ান আফ্ৰিকা আৰু দক্ষিণ আৰু দক্ষিণ পূৱ এছিয়াইহে গোলকীয় উষ্ণতা ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধিৰ তলত ৰাখিব পৰাকৈ প্ৰতিবছৰত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰি আছে (৩.৪ টনৰ তলত) ।  আয়ৰ পাৰ্থক্যৰ ভিত্তিত দেখা গৈছে যে (২০১৯ চনৰ তথ্য অনুসৰি) বিশ্বৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ (মুঠ আয়ৰ অংশ প্ৰায় ১৪.৬ শতংশ) লোকে প্ৰায় ১৬.৮ শতাংশ কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰিছে ।  শীৰ্ষ ১০ শতাংশ (মুঠ আয়ৰ অংশ প্ৰায় ৫২ শতাংশ, শীৰ্ষ ১ শতাংশ লোকৰ আয়ৰ অংশক সামৰি) আৰু মধ্য ৪০ শতাংশ  (মুঠ আয়ৰ অংশ প্ৰায় ৩৯.৫ শতাংশ) লোক  ক্ৰমে ৪৭.৬ আৰু ৪০.৪ শতাংশ কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ বাবে দায়ী । তলৰ ৫০ শতাংশ (মুঠ আয়ৰ অংশ প্ৰায় ৮.৫ শতাংশ) লোকৰ কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ হাৰ হ’ল মাত্ৰ ১২ শতাংশ ।  বিশ্বৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ লোকে প্ৰতিবছৰত জনমূৰি ১১০ টন কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰে । শীৰ্ষ ১০ শতাংশ (শীৰ্ষ ১ শতাংশৰ প্ৰতিবছৰৰ জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ সামৰি) আৰু মধ্য ৪০ শতাংশ লোকৰ প্ৰতিবছৰৰ জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ হ’ল ক্ৰমে ৩১ টন আৰু ৬.৬ টন । তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ প্ৰতিবছৰৰ জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ পৰিমাণ হ’ল মাত্ৰ ১.৬ টন ।  ১৯৯০ চনৰ পৰা ২০১৯ চনৰ সময়ছোৱাত শীৰ্ষ ১ শতাংশ আৰু তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অংশ বৃদ্ধি পাইছে ।  ১৯৯০ চনত শীৰ্ষ ১ শতাংশ লোকৰ মুঠ কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অংশ আছিল ১৪.১ শতাংশ আৰু ২০১৯ চনত ১৬.৮ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে (বৃদ্ধিৰ হাৰ ১৯.১৫ শতাংশ)। একে সময়ছোৱাত তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ মুঠ কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অংশ আছিল ৯.৬ শতাংশ আৰু ২০১৯ চনত ১২ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে (বৃদ্ধিৰ হাৰ ২৫ শতাংশ) ।  উল্লিখিত সময়ছোৱাত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত দেশবোৰৰ মাজত (between countries) থকা অসমতা আৰু দেশৰ ভিতৰতে (within country) থকা অসমতাৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত ছবি দেখা গৈছে । ২০১৯ চনৰ তুলনাত ১৯৯০ চনত দেশবোৰৰ মাজত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অসমতা বেছি আছিল । কিন্তু, দেশবোৰৰ ভিতৰত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অসমতাৰ লগতে অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক অসমতা আজিৰ তুলনাত কম আছিল । ২০১৯ চনত দেশবোৰৰ মাজত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অসমতা ১৯৯০ চনৰ তুলনাত কম হৈছে । কিন্তু, দেশবোৰৰ ভিতৰত কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ অসমতাৰ লগতে অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক অসমতা ১৯৯০ চনৰ তুলনাত বেছি হৈছে ।  অৱশ্যে, ইয়াৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত দেশবোৰৰ মাজত তাৎপৰ্যপূৰ্ণ অসমতা নাই । 

            তথাকথিত উন্নত দেশ আৰু ধনী লোকসসকলে  অনুন্নত দেশ আৰু দুখীয়া লোকসকলৰ তুলনাত বেছি কাৰ্বন নিৰ্গমন কৰি গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাই আহিছে । উন্নত দেশ আৰু ধনী লোকসকলে বহনক্ষম গোলকীয় উষ্ণতাৰ (২০৫০ চনৰ আগতে ১.৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ আৰু ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছৰ তলত ৰখা) কাৰ্বন নিৰ্গমনৰ সীমা  (১.৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছৰ আৰু ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছৰ তলত ৰাখিবলৈ প্ৰতিবছত জনমূৰি কাৰ্বন নিৰ্গমন ক্ৰমে ১.১ টন আৰু ৩.৪ টনৰ কম) কেতিয়াবাই অতিক্ৰম কৰিছে ।  ইয়াৰ পৰা স্পষ্ট যে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ বাবে তথাকথিত উন্নত দেশ আৰু ধনী লোকসকল অনুন্নত দেশ আৰু দুখীয়া লোকসকলৰ তুলনাত অধিক দায়ী । 

 

[প্ৰকাশিত, ‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’, ১৮ ছেপ্টেম্বৰ ২০২৩, পৃষ্ঠা: ৭]

‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি’ৰে ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়ি উঠিছেনে ?

 

            ড° ভূপেন হাজৰিকাই ১৯৩৯ চনত ৰচনা কৰা ‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি মই’ শীৰ্ষক গীতটি ১৯৪৬ চনত বাণীবদ্ধ কৰা হৈছিল ।  ৰচনাৰ সময়ৰ জোখেৰে গীতটিয়ে আঠটা দশক পাৰ কৰিলে । যোৱা শতিকাৰ তৃতীয়, চতুৰ্থ আৰু পঞ্চম দশকত ভাৰতত চলি থকা অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় পৰিস্থিতিয়ে ড° ভূপেন হাজৰিকাক অস্বস্তিত পেলাইছিল ।  সেয়েহে তেখেতে নিজকে ‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি’ হিচাপে অনুভৱ কৰিছিল । ড° ভূপেন হাজৰিকাই কাৰ্ল মাৰ্ক্সৰ লিখনি পঢ়াৰ আগতে ৰচনা কৰা এই গীতটিৰ যোগেদি দেশখনৰ নৱ-প্ৰজন্মক ‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি’ হৈ ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ আহ্বান জনাইছিল । কাহিনী আৰু দৃশ্যৰ সৈতে সংগতি থকাৰ বাবে বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভা আৰু ফণী শৰ্মা পৰিচালিত ১৯৪৮ চনত মুক্তিলাভ কৰা ‘ছিৰাজ’ কথাছবিখনত গীতটি প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল । অৱশ্যে, গীতটিৰ ‘নতুন ভাৰত গঢ়িম’ শাৰীটো কথাছবিখনত ‘নতুন অসম গঢ়িম’ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল । সি যি কি নহওক, ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰা পয়সত্তৰ বছৰ হৈ গ’ল ।  বিগত পয়সত্তৰ বছৰত অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰত দেশখনত বহু পৰিৱৰ্তন ঘটিল । এই দীঘলীয়া সময়ছোৱাত ড° হাজৰিকাই  ‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি’ৰে গঢ়িব খোজা ‘নতুন ভাৰত’খন গঢ়ি উঠিল নে নাই সেই সম্পৰ্কে এই প্ৰবন্ধটোত আলোচনা কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰা হৈছে ।

গীতটিৰ যোগেদি ড° ভূপেন হাজৰিকাই কেনেধৰণৰ ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ বিচাৰিছিল ? ড° ভূপেন হাজৰিকাৰ জীৱনত জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালা আৰু বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাৰ আদৰ্শৰ প্ৰভাৱ পৰিছিল । বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাক তেখেতে অন্যতম গুৰু হিচাপে মানি লৈছিল । সেয়েহে বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাৰ বিপ্লৱী আৰু প্ৰগতিশীল চিন্তাধাৰা তেখেতৰ চিন্তাধাৰাৰ ওপৰত পৰিছিল । বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভা সাম্যবাদত বিশ্বাসী আছিল । অৱশ্যে, গীতটি ৰচনা কৰাৰ সময়ত বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাই হাতত বন্দুক তুলি লোৱা নাছিল । সাম্যবাদে অৰ্থনৈতিক সমতা স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত আপোচ নকৰে ।  ভূপেন হাজৰিকাই দেখিছিল যে দেশখনৰ গৰিষ্ঠসংখ্যক লোক কেইজনমান পুঁজিপতিৰ শোষণৰ বলি হৈ সৰ্ব্বহাৰা হৈ পৰিছে ।  ব্ৰিটিছৰ শাসনকালত ভাৰতত আয়ৰ ক্ষেত্ৰত অসমতা অত্যন্ত বেছি আছিল । শীৰ্ষ ১ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ জাতীয় আয়ৰ অংশ ৫০ শতাংশতকৈ বেছি আছিল ।  গীতটিত ভূপেন হাজৰিকাই সকলো ত্যাগ কৰি হ’লেও সৰ্ব্বহাৰাৰ সৰ্ব্বস্ব পুনৰ ঘূৰাই অনাৰ সংকল্পৰ কথা প্ৰকাশ কৰিছে । তেখেতে ‘নৰ-কঙ্কালৰ অস্ত্ৰ সাজি’ শোষণকাৰীক বধ কৰাৰ কথা কৈ নতুন প্ৰজন্মৰ মনত উদ্দীপনা সৃষ্টি কৰি ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ বিচাৰিছিল । কিন্তু, বাস্তৱত সেই পৰ্যায়ৰ ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়ি উঠিল নে ? স্বাধীনতাৰ পিছত ভাৰতৰ চৰকাৰসমূহে সমাজবাদী আদৰ্শৰে অৰ্থনৈতিক নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ পিছত আয়ৰ ক্ষেত্ৰত থকা অসমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা চলাইছিল । পঞ্চম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাত দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণক এটা মূল লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যে হিচাপে লৈ অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা চলোৱা হৈছিল । ১৯৯১ চনৰ পৰা বজাৰ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব প্ৰদান কৰাৰ পিছত দেশখনত আয়ৰ ক্ষেত্ৰত থকা অসমতা পুনৰ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিলে । কাৰণ, ১৯৯১ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পিছত চৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰাৰ ক্ষেত্ৰত গ্ৰহণ কৰা নীতিৰ পৰিৱৰ্তন ঘটিছে । চৰকাৰে প্ৰত্যক্ষভাবে অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ব্যক্তিগত খণ্ডক ক্ৰমবৰ্ধমান হাৰত সুবিধা প্ৰদান কৰি ব্যক্তিগত খণ্ডৰ মাধ্যমেৰে নিয়োগ বৃদ্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা চলাই আহিছে । ‘নিগৰি পৰা’ নীতি প্ৰয়োগেৰে জনসাধাৰণৰ আয় বৃদ্ধি কৰি অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰিব বিচৰা হৈছে । কিন্তু, এই ব্যৱস্থাৰ ফলত সম্পদ আৰু আয়ৰ ক্ষেত্ৰত দেশখনত অসমতা তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাবে বৃদ্ধিহে পাবলৈ ধৰিছে । ১৯৯০ চনৰ পিছত ভাৰতৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ আৰু ১০ শতাংশ লোকৰ দেশখনত মুঠ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাবে বৃদ্ধি পাইছে ।  ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ লোকৰ দেশখনৰ মুঠ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আছিল ১১.৮৭ শতাংশ । ২০১১-২০২২ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৩১.৫৫ শতাংশ হৈছে ।  ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত শীৰ্ষ ১০ শতাংশ লোকৰ দেশখনৰ মুঠ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আছিল ৪৩.১৮ শতাংশ । ২০১১-২০২০ ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৬৩.৬৮ শতাংশ হৈছে । কিন্তু, একে সময়ছোৱাত তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ দেশখনৰ মুঠ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আধাতকৈ বেছি হ্ৰাস পাইছে । ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ দেশখনৰ মুঠ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ব আছিল ১২.২৯ শতাংশ । ২০১১-২০২০ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৬.১২ শতাংশ হৈছে ।  আয়ৰ ক্ষেত্ৰত দেশখনৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ আৰু ১০ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ জাতীয় আয়ৰ গড় অংশ হ’ল ক্ৰমে ২২ শতাংশ আৰু ৫৭ শতাংশ । তলৰ ৫০ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ জাতীয় আয়ৰ অংশ মাত্ৰ ১৩ শতাংশ । এক কথাত, অৰ্থনৈতিক অসমতাৰ ক্ষেত্ৰত ড° ভূপেন হাজৰিকাই প্ৰতিষ্ঠা কৰিব বিচৰা ‘নতুন ভাৰত’খন আজিও গঢ়ি উঠা নাই ।

ধৰ্ম আৰু জাত-পাতত লুতুৰি-পুতুৰি সমাজখনক ‘অগ্নিযুগৰ ফিৰিঙতি’ৰে ধ্বংস কৰি ড° ভূপেন হাজৰিকাই ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ বিচাৰিছিল । তেখেতে গঢ়িব বিচৰা ‘নতুন ভাৰত’ত ধৰ্মক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া তথাকথিত ধৰ্ম ব্যৱসাসীসকলৰ কোনো স্থান নাথাকিব । ‘নতুন ভাৰত’ত উচ্চজাত বা নিম্নজাতৰ ব্যৱস্থা নাথাকিব । পুৰুষানুক্ৰমে চলি থকা তথাকথিত উচ্চ জাতৰ লোকসকলৰ অহংকাৰ মষিমূৰ কৰি  পেলোৱা হ’ব । অস্পৃশ্যতা নামৰ মহাদাৱনক নতুন প্ৰজন্মই নি:শেষ কৰি পেলাব ।  কিন্তু, বাস্তৱত দেশখনত সেয়া হৈ নুঠিল । ভাৰতত ধৰ্মৰ ব্যৱসায়ীসকলৰ ‘চাহিদা’ হ্ৰাস নাপালে ।  ধৰ্ম ব্যৱসায়ীসকলে দেশখনত নতুন নতুন ধৰ্মীয় প্ৰতিষ্ঠান স্থাপন কৰিয়েই আছে । ধৰ্মক ভিত্তি কৰিয়েই দেশখনত কেইবাটাও ৰাজনৈতিক দল গঠন কৰা হৈছে । নিৰ্বাচনৰ সময়ত দেশখনত ভয়ানক ৰূপত ধৰ্মীয় মেৰুকৰণ কৰা হয় । ভোট লাভৰ স্বাৰ্থত ধৰ্মৰ ব্যৱসায়িসকলক মুকলিকৈ তোষামোদ কৰি আহিছে । ৰাজনৈতিক শক্তিসমূহে ধৰ্মক সদায় ক্ষমতা লাভৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে । ধৰ্মৰ ব্যৱসায়ী আৰু ৰাজনৈতিক দলসমূ্হৰ মাজত গঢ়ি উঠা পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কই ড° ভূপেন হাজৰিকাই গঢ়িব বিচৰা ‘নতুন ভাৰত’খনক বহু দূৰত ৰখা হৈছে । দেশখনৰ একাংশ তথাকথিত সমাজকৰ্মী আৰু বুদ্ধিজীৱীয়ে ‘ফিৰিঙতি’ হৈ ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়া দূৰৰে কথা,  সন্মান আৰু স্বীকৃতি লাভৰ স্বাৰ্থত নিজৰ আদৰ্শ আৰু চিন্তাধাৰা জলাঞ্জলি দি বিভেদকামী শক্তিবোৰক সহযোগ কৰি আহিছে । সেইদৰে উচ্চজাত আৰু নিম্নজাতৰ মাজত চলি থকা অপ্ৰীতিকৰ আৰু অপৰাধমূলক ঘটনা বৰ্তমানো চলি আছে । তথাকথিত উচ্চজাতৰ একাংশ লোকৰ অহংকাৰ আজিও অব্যাহত আছে । দেশখনৰ মূল ভূ-খণ্ডৰ কেইবাখনো ৰাজ্যত তথাকথিত উচ্চজাতৰ লোকে নিম্নজাতৰ লোকক শাৰীৰিক আৰু মানসিকভাবে হাৰাশাস্তি কৰাৰ খবৰ সঘনে প্ৰকাশ পাই থাকে । ৰাষ্ট্ৰীয় অপৰাধ ৰেকৰ্ড বুৰ’ৰ তথ্য অনুসিৰ, ২০২০ আৰু ২০২১ চনৰ সময়ছোৱাত দেশখনত অনুসূচিত জাতিৰ বিৰূদ্ধে কৰা অপৰাধৰ হাৰ ১.২ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে ।  এই ক্ষেত্ৰত উত্তৰপ্ৰদেশত আটাইতকৈ বেছি বৃদ্ধি পাইছে (২৫.৮২ শতাংশ) । ইয়াৰ পিছতে আছে ৰাজস্থান (১৪.৭ শতাংশ), মধ্যপ্ৰদেশ (১৪.১ শতাংশ), বিহাৰ (১১.৪ শতাংশ) আৰু উৰিষ্যা (৪.৫ শতাংশ) । একে সময়ছোৱাত অনুসূচিত জনজাতিৰ বিৰূদ্ধে কৰা অপৰাধৰ হাৰ ৬.৪ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে । এই ক্ষেত্ৰত মধ্যপ্ৰদেশ শীৰ্ষত আছে (২৯.৮ শতাংশ) । ইয়াৰ পিছত আছে ৰাজস্থান (২৪ শতাংশ), উৰিষ্যা (৭.৬ শতাংশ), মহাৰাষ্ট্ৰ (৭.১৩ শতাংশ) আৰু তেলেংগানা (৫.৮১ শতাংশ) ।  অপৰাধৰ ভিতৰত এনেকুৱা কিছুমান জঘন্য অপৰাধ আছে, যিবোৰক সভ্য মানুহে কল্পনাই কৰিব নোৱাৰে ।  সৌ সিদিনা তথাকথিত এজন উচ্চজাতৰ লোকে এজন নিম্নজাতৰ লোকৰ গাত পেচাৱ কৰি দিয়াৰ দৃশ্য কোনে পাহৰিব পাৰিব ?

ড° ভূপেন হাজৰিকা সমন্বয়ৰ প্ৰতীক । ধৰ্মীয়, জনগোষ্ঠীগত আৰু ভৌগোলিক ভেদাভেদৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি তেখেতে সাম্যই বিৰাজ কৰা এখন ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ বিচাৰিছিল ।   তেখেতে গীতটিত কৈছে, “হৰিজন, পাহাৰী, হিন্দু-মুছলিমৰ/বড়ো, কোঁচ, চুতীয়া, কছাৰী, আহোমৰ/অন্তৰ ভেদি মৌ বোয়াম/ভেদাভেদৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি/সাম্যৰ সৰগ ৰচিম/ নতুন ভাৰত গঢ়িম”।  বাস্তৱত ড° হাজৰিকাই আশা কৰাৰ দৰে সাম্যৰ ভাৰত গঢ়ি উঠা নাই । ভৌগোলিক পাৰ্থক্যৰ ভিত্তিত ভাৰতত বৰ্তমানো সংঘাত চলি থাকে । উদাহৰণস্বৰূপে, দেশখনত এটা ভৌগোলিক অঞ্চলৰ ভাষাক সকলো অঞ্চলতে প্ৰয়োগ কৰিবলৈ বিচৰাৰ প্ৰৱণতাই মাজে সময়ে দেশখনত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰি থাকে ।  হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত সমন্বয়ৰ পৰিৱেশ গঢ়ি উঠাৰ উপক্ৰম হ’লেই নিজৰ স্বাৰ্থৰ বাবে বিভেদকামী শক্তিবোৰে সম্প্ৰদায় দুটাৰ মাজত বিদ্বেষৰ বীজ সিঁচি দিয়ে । দেশখনে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ সময়ত হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত কেইবাটাও অঞ্চলত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হৈছিল ।  দেশখনে স্বাধীনতাৰ পিছতো বিভিন্ন সময়ত ধৰ্মৰ ভিত্তিত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হৈ আহিছে ।  উদাহৰণস্বৰূপে, ১৯৬৪ চনত পশ্চিম বংগত, ১৯৬৯ আৰু ২০০২ চনত গুজৰাটত, ১৯৮৩ চনত অসমত, ১৯৮৪ আৰু ২০১৩ চনত উত্তৰপ্ৰদেশত, ১৯৮৯ চনত বিহাৰ, ১৯৯২ চনত মহাৰাষ্ট্ৰত ২০২০ চনত দিল্লীত আৰু শেহতীয়াকৈ হাৰিয়ানাত (জুলাই-আগষ্ট, ২০২৩) ধৰ্মৰ ভিত্তিত সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈ কেইবাজনো লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাবলগীয়া হৈছে । চলিত বৰ্ষৰ যোৱা তিনিমাহ ধৰি মণিপুৰত চলি থকা গোষ্ঠী সংঘৰ্ষৰ বিভিন্ন কাৰণৰ ভিতৰত ধৰ্মীয় কাৰণো আছে । ব্যক্তিগত সংঘাতবোৰকো সম্প্ৰদায়ভিত্তিক সংঘাতৰ ৰূপ দিয়াৰ ফলত আজিও অঞ্চলভেদে অশান্তিৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি হৈ থাকে । ড° ভূপেন হাজৰিকাই অসমতো জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত সমন্বয়ৰ পৰিৱেশ গঢ়ি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল ।  দুখৰ কথা যে ৰাজ্যখনৰ জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত সমন্বয়ৰ পৰিৱেশ সম্পূৰ্ণৰূপে গঢ়ি উঠা নাই । ধৰ্ম আৰু জনগোষ্ঠীৰ ভিত্তিত গঢ়ি উঠা সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক শক্তিবোৰে ৰাজ্যখনত ভেদাভেদৰ বীজ সিঁচিয়েই আছে ।  সময় আৰু পৰিস্থিতি সাপেক্ষে ভেদাভেদৰ পৰিৱেশ অধিক হৈ পৰে । যোৱা কিছু বছৰ ধৰি ৰাজ্যখনত ধৰ্মীয় বিদ্বেষৰ পৰিৱেশ ইমান ভয়ংকৰভাবে সিঁচি থকা হৈছে যে সমন্বয়ৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি হ’বলৈ বহু সময়ৰ প্ৰয়োজন হ’ব ।  

আজিৰ পৰা ৮৪ বছৰ আগতে ড° ভূপেন হাজৰিকাই দেশখনত চলি থকা শোষণ-বঞ্চনা, জাত-পাতৰ বিচাৰ, সাম্প্ৰদায়িকতা আৰু সামাজিক বৈষম্য দূৰ কৰি এখন ‘নতুন ভাৰত’ গঢ়িবলৈ বিচাৰিছিল ।  দেশখনে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছত উল্লিখিত সমস্যাবোৰ দূৰীকৰণৰ প্ৰচুৰ সুযোগ আছিল । কিন্তু, চাৰি দশকৰ পিছতো ড° হাজৰিকাই বিচৰা ধৰণৰ ‘নতুন ভাৰত’খন গঢ়ি নুঠিল । ইয়াৰ বিপৰীতে দেশখনত অৰ্থনৈতিক অসমতা আৰু ধৰ্মীয় উন্মাদনা ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধিহে হ’বলৈ ধৰিছে ।

তথ্যসূত্ৰ

দত্ত, দিলীপ কুমাৰ (২০১১): ভূপনে হাজৰিকাৰ গীত আৰু জীৱন ৰথ , পঞ্চম সংস্কৰণ, ( গুৱাহাটী: বনলতা), পৃষ্ঠা: ৩১-৪১ ।

শইকীয়া, প্ৰবীণ (২০০৭): “গীতত অসমৰ জাতীয় সমন্বয়ৰ প্ৰসংগ”, পুলিন কলিতা, গোপাল জালান আৰু অনুভৱ পৰাশৰ সম্পাদিত, বিশ্বনাগৰিক ভূপেন হাজৰিকা,  দ্বিতীয় প্ৰকাশ, (গুৱাহাটী: চন্দ্ৰ প্ৰকাশ), পৃষ্ঠা: ১০০-১০৪ । 

হাজৰিকা, ভূপেন (১৯৯৩): দিহিঙে-দিপাঙে, ৰতিমোহন নাথৰ সম্পাদনা, (গুৱাহাটী: বাণী মন্দিৰ), পৃষ্ঠা: ৯ । 

হাজৰিকা, সূৰ্য্য (২০০৮): ড° ভূপেন হাজৰিকাৰ গীত সমগ্ৰ, (সম্পাদনা আৰু প্ৰকাশক সূৰ্য্য হাজৰিকা), দ্বিতীয় সংস্কৰণ, পৃষ্ঠা: ৪১ আৰু ৪২ । 

Government of India (2021): Crime in India, National Crime Records Bureau.  

United Nations Development Programme: World Inequality Report, 2022.

[প্ৰকাশিত, 'সমন্বয়', ড° ভূপেন হাজৰিকাৰ ৯৭ সংখ্যক জন্মদিৱসৰ সৈতে সংগতি ৰাখি গোলাঘাটৰ ডি আৰ কলেজত উৎযাপন কৰা 'সমন্বয় দিৱস'ত প্ৰকাশ কৰা স্মৃতিগ্ৰন্থ, ২০২৩]  

গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত এজন মানুহৰ অৰিহণা

            বায়ুমণ্ডলৰ ট্ৰপ’স্ফেয়াৰত পৃথিৱীৰ গড় উষ্ণতা বৃদ্ধিকে গোলকীয় উষ্ণতা বা তাপমান বৃদ্ধি বোলা হয় । ১৯৮০ চনৰ পৰা ২০২০ চনলৈ প্ৰতি দশকত বায়ুমণ্ডলৰ গড় উষ্ণতা ০.০৮ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছকৈ বৃদ্ধি হৈ আছে । ২০৫০ চনত গড় উষ্ণতা প্ৰায় ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি হ’ব বুলি পূৰ্বানুমান কৰা হৈছে । অৱশ্যে, ঠাই বিশেষে উষ্ণতাৰ পৰিমাণ বেলেগ বেলেগ হ’ব । কিছুমান ঠাইত ৪ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ আৰু আন কিছুমান ঠাইত ১ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ  বৃদ্ধি পাব ।  ২০৫০ চনত ভাৰতত গড় উষ্ণতা ১ৰ পৰা ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি পাব বুলি পূৰ্বানুমান কৰা হৈছে ।  পৃথিৱীৰ গড় উষ্ণতা প্ৰতি দশকত  ০.০৮ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছকৈ বৃদ্ধি পাওতে গৰমৰ প্ৰভাৱত দেশখনত প্ৰতি বছৰে ৫০ ৰ পৰা ১০০ জনতকৈ অধিক মানুহৰ মৃত্যু ঘটিছে । গড় উষ্ণতা ১ বা ২ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ বৃদ্ধি পালে দেশখনৰ কিমান মানুহৰ মৃত্যু হ’ব সেয়া সহজে অনুমান কৰিব পাৰি ।  কৃষিৰ উৎপাদন আৰু জীৱ-জন্তুৰ ওপৰত কেনেধৰণৰ প্ৰভাৱ পৰিব সেয়া বহলাই ব্যাখ্যা কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই ।

সূৰ্যৰ তাপশক্তি কিছুমান চুটি তৰংগ আৰু কিছুমান দীঘল তৰংগৰে বাযুমণ্ডলৰ ষ্ট্ৰাট’ছস্ফেয়াৰ আৰু অ’জন স্তৰ অতিক্ৰম কৰি পৃথিৱীলৈ আহে । ইয়াৰে পৃথিৱীবাসীৰ বাবে ক্ষতিকাৰক সূৰ্যৰ পৰা অহা চুটি তৰংগৰ তাপশক্তিৰ কিছু অংশ বায়ুমণ্ডলৰ অ’জন স্তৰত শোধন হৈ আহে । অ’জন স্তৰ অতিক্ৰম কৰি পৃথিৱীলৈ অহা তাপশক্তিৰ কিছু অংশ ভূপৃষ্ঠৰ মাটি আৰু পানীয়ে শোষণ কৰি লয় । কিছু অংশ দীঘল তৰংগৰে অ’জন স্তৰ অতিক্ৰম কৰি আকৌ বহি:বিশ্বলৈ গুচি য়ায় । পৃথিৱীৰ ভূপৃষ্ঠৰ মাটি আৰু পানীয়ে শোষণ কৰিব নোৱাৰা আৰু বহি:বিশ্বলৈ ওলাই নোযোৱা অংশ বায়ুমণ্ডলত থকা পানীৰ কণিকা, কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড, মিথেন, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, ক্ল’ৰ’ফ্ৰ’ৰ কাৰ্বন আদি গেছে শোষণ কৰি লয় । সেউজগৃহ গেছ বোলা এই গেছসমূহে পৃথিৱীৰ বিকিৰিত তাপক এখন কম্বলৰ দৰে আৱদ্ধ কৰি ৰখাৰ ফলতে পৃথিৱীত ভূপৃষ্ঠৰ উষ্ণতা গড়ে ১৫ ডিগ্ৰী ছেলছিয়াছ উষ্ণ হৈ থাকে, যিটো জীৱজগতৰ বাবে অনুকূল ।  কিন্তু, মানুহে ব্যাপক হাৰত কয়লা, প্ৰাকৃতিক গেছ, পেট্ৰ’ল, ডিজেল আদি জ্বলোৱা, ফ্ৰীজ আৰু শীত-তাপ নিয়ন্ত্ৰিত যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ আৰু বনাঞ্চল ধংস কৰাৰ বাবে এই সেউজ গৃহ গেছসমূহৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাই আহিছে ।  ফলস্বৰূপে, বায়ুমণ্ডলৰ গড় উষ্ণতা বৃদ্ধি হৈ জীৱ-জগতৰ বাবে প্ৰতিকূল পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰি আছে ।  

এই গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত এজন মানুহৰ অৰিহণা কিমান ? এজন প্ৰাপ্তবয়স্ক মানুহৰ জীৱন-ধাৰণ প্ৰণালীৰ যোগেদি ইয়াৰ উত্তৰ পাব পাৰি । মানু্হজনে শুই উঠাৰ পিছতে টুথব্ৰাছডাল লয় । তেওঁ ব্যৱহাৰ কৰা টুথব্ৰাছডাল প্লাষ্টিকৰে তৈয়াৰী ।  তেওঁ যি টুথপেষ্ট ব্যৱহাৰ কৰিছে সেই পেষ্টখিনি ভৰাই থোৱা পেকেটটোও প্লাষ্টিকৰে বনোৱা । প্লাষ্টিকৰ টুথব্ৰাছ আৰু টুথপেষ্টৰ পেকেট উৎপাদন কৰা কাৰখানাটোলৈ মনত পেলাওক । কাৰখানাটোৱে প্লাষ্টিকৰ সামগ্ৰী উৎপাদন কৰিবলৈ কিমান জীৱাশ্ম ইন্ধন দহন কৰিবলগীয়া হৈছে । দহন কৰা জীৱাশ্ম ইন্ধনবোৰে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছে । তেওঁ কেৱল টুথব্ৰাছ আৰু টুথপেষ্ট ভৰোৱা পেকেটটোহে যে প্লষ্টিকৰে বনোৱা, তেনে নহয় ।  তেওঁৰ জীৱন-ধাৰণ প্ৰণালীত প্লাষ্টিকৰে বনোৱা অসংখ্য সামগ্ৰী জড়িত হৈ থাকে ।  মানুহজনৰ দৈনন্দিন কামকাজত বিজুলীৰ ব্যৱহাৰ অপৰিহাৰ্য ।  বৰ্তমানো পৃথিৱীৰ বহু দেশত কয়লা দহন কৰি বিজুলী উৎপাদন কৰা হয় । কয়লা দহনে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি কৰিছে । মানুহজনে কৰ্মক্ষেত্ৰলৈ অহাযোৱা কৰোতে ৰাজহুৱা পৰিবহণ ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰিলে গোলকীয়া উষ্ণতা বৃদ্ধিত যিমান অৰিহণা যোগাব, ইন্ধন চালিত ব্যক্তিগত বাহনেৰে অকলে অহাযোৱা কৰিলে বেছিকৈ অৰিহণা যোগাব ।  তেওঁ ব্যৱহাৰ কৰা শীত-তাপ নিয়ন্ত্ৰিত যন্ত্ৰ আৰু  ফ্ৰীজে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাই থাকে । মানুহজনৰ অন্ন, বস্ত্ৰ আৰু বাসস্থানে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাই থাকে ।  

প্ৰশ্ন হ’ব পাৰে যে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি হ’ব বুলি মানুহে জীৱনকালত বজাৰত উপলব্ধ কোনো সামগ্ৰীয়েই উপভোগ নকৰিব নেকি ? মানুহে তেওঁৰ জীৱনকালত গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিত অৰিহণা নোযোগোৱাকৈ জীৱন-নিৰ্বাহ কৰা সম্ভৱ নহয় ।  চিন্তাৰ বিষয়টো হ’ল- উৎপাদনকাৰীয়ে নতুন নতুন সামগ্ৰী উৎপাদন কৰি প্ৰতিদিনে বজাৰত যোগান ধৰি থাকে ।  মানুহৰ মনটোৱে এটাৰ পিছত আনটো সামগ্ৰী বিচাৰিয়েই থাকে (দিল মাংগে ম’ৰ) । সামগ্ৰী উপভোগ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বহু মানুহে নিজৰ মনটোক নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব নোৱাৰে ।  মানুহে  নিজৰ জীৱনকালত প্ৰয়োজনাধিক সামগ্ৰী উপভোগ কৰা উচিত নহয় ।  মানুহে জীৱনকালত কিমান সামগ্ৰী উপভোগ কৰা উচিত সেয়া উপলব্ধি কৰিব নোৱাৰা বা নিবিচৰা স্বভাৱৰ বাবে দ্ৰুতগতিত প্ৰকৃতিৰ ওপৰত বিৰূপ প্ৰভাৱ পৰিবলৈ ধৰিছে ।  

[প্ৰকাশিত, ‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’, ১২ আগষ্ট ২০২৩, পৃষ্ঠা: ৭]

 

মণিপুৰৰ গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ

            ভাৰতৰ উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত ২২০টাতকৈ অধিক জনগোষ্ঠী আছে । বিভিন্ন কাৰণত জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত মাজে সময়ে সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈ থাকে ।  ২০১১ চনত নামনি অসমত গাৰো আৰু ৰাভাৰ মাজত, ২০১২ চনত বড়ো আৰু মুছলমানৰ মাজত ভয়ানক গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈছিল । মণিপুৰত ১৯৯৩ চনত কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ মাজত গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈছিল । একে বছৰতে ৰাজ্যখনৰ হিন্দু মেইটেই আৰু মুছলিম মেইটেইৰ মাজত সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈছিল । কিন্তু, ৰাজ্যখনত আগেয়ে সংঘটিত হোৱা গোষ্ঠী সংঘৰ্ষবোৰ এইবাৰ অব্যাহত থকা গোষ্ঠী সংঘৰ্ষৰ দৰে ইমান দীঘলীয়া সময় ধৰি সংঘটিত হোৱা নাছিল । মণিপুৰত সংঘটিত এইবাৰৰ গোষ্ঠী সংঘৰ্ষই যোৱা ৩ জুলাইত দুমাহ অতিক্ৰম কৰিলে । গোষ্ঠী সংঘৰ্ষটোৰ ফলত দুয়োটা জনগোষ্ঠীৰে সাধাৰণ লোকসকল বিস্তৰভাবে ক্ষতিগ্ৰন্ত হৈছে । শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি, বৰ্তমানলৈকে মণিপুৰত ১৪০ জনতকৈ অধিক লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে আৰু ৬০ হাজাৰতকৈ অধিক লোক স্থানচ্যুত হ’বলগীয়া হৈছে । সংঘৰ্ষটোৰ ফলত দুয়োটা জনগোষ্ঠীৰ উপৰি প্ৰশাসনৰ সৈতে জড়িত লোকো ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছে ।

জনগোষ্ঠীবোৰৰ কিছুমান আদিম বৈশিষ্ট্যৰ পাৰ্থক্য থাকে বাবে সংঘৰ্ষৰ সৃষ্টি হয় । আধুনিকতা আৰু উদাৰ গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাই জনগোষ্ঠীবোৰৰ আদিম বৈশিষ্ট্যবোৰক সুপ্ত অৱস্থাত ৰাখে । কিন্তু, স্থান, সময় আৰু পৰিস্থিতি সাপেক্ষে কেতিয়াবা জনগোষ্ঠীবোৰৰ সুপ্ত অৱস্থাত থকা আদিম বৈশিষ্ট্যবোৰ পুনৰ ঠন ধৰি উঠে । মণিপুৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ে মেইটেইসকলক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰাৰ বাবে ৰায় দিয়াৰ পিছত ৰাজ্যখনৰ কুকিসকলৰ সুপ্ত অৱস্থাত থকা আদিম বৈশিষ্ট্যবোৰ জাগ্ৰত হৈ উঠিল আৰু তেওঁলোক একগোট হৈ মেইটেই জনগোষ্ঠীৰ বিৰূদ্ধে সংঘাতত লিপ্ত হ’ল । প্ৰথম অৱস্থাত ৰাজ্যখনৰ নগা জনগোষ্ঠীও কুকিসকলক সমৰ্থন জনাইছিল । পিছলৈ তেওঁলোক সক্ৰিয় সমৰ্থন জনোৱাৰ পৰা আঁতৰত থাকিল । সম্ভৱ:ত নেছনেল ছ’ছিয়েলিষ্ট কাউন্সিল ফ’ৰ নাগালেণ্ডৰ ইছাক মুইফা (NSCN-IM) গোট আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ মাজত চলি থকা আলোচনাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত নগাসকলে কুকিসকলক সক্ৰিয়ভাবে সমৰ্থন জনোৱাৰপৰা আঁতৰত থাকিল । সি যি কি নহওক, মেইটেইসকলেও কুকিসকলৰ বিৰূদ্ধে আক্ৰমণাত্মক হৈ উঠিল । আদিম বৈশিষ্ট্যৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা দুয়োটা জনগোষ্ঠী ইটোৰপৰা সিটো সাংস্কৃতিক, ভৌগোলিক আৰু ঐতিহাসিকভাবে পৃথক । এহাতে, গৰিষ্ঠসংখ্যক কুকি জনগোষ্ঠীৰ লোক খ্ৰীষ্টান ধৰ্মালম্বী, পাহাৰীয়া অঞ্চলত বসবাস কৰে আৰু মেইটেইসকলৰ তুলনাত তেওঁলোকে মণিপুৰত পলমকৈ আহিছে (অৱশ্যে, ইয়াৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে কুকিসকল মণিপুৰৰ খিলঞ্জীয়া জনগোষ্ঠী নহয়) । আনহাতে, গৰিষ্ঠসংখ্যক মেইটেই জনগোষ্ঠীৰ লোক হিন্দু ধৰ্মালম্বী, ভৈয়াম অঞ্চলত বসবাস কৰে আৰু কুকিসকলৰ তুলনাত তেওঁলোক মণিপুৰত আগেয়ে আহিছে । এনেধৰণৰ পৃথক বৈশিষ্ট্যৰ অৱস্থিতিৰ ফলত দুয়োটা জনগোষ্ঠীৰ মাজত গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈছে ।

কেৱল আদিম বৈশিষ্ট্যৰ পাৰ্থক্যৰ বাবেহে যে জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত সংঘৰ্ষ সংঘটিত হয় তেনে নহয় । শাসকশ্ৰেণী আৰু জনগোষ্ঠীবোৰৰ তথাকথিত একাংশ নেতাই তেওঁলোকৰ সুবিধাৰ বাবে প্ৰয়োগ কৰা কিছুমান নীতিয়ে জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত সংঘৰ্ষৰ সূত্ৰপাত হোৱাত অৰিহণা যোগায় । ব্ৰিটিছৰ দিনৰে পৰাই উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত বিভাজনৰ সৃষ্টি কৰা হৈছিল । পাহাৰ আৰু ভৈয়ামৰ জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত যাতে সমন্বয়ৰ পৰিৱেশ গঢ়ি নুঠে তাৰ বাবে ভৌগোলিক অৱস্থিতি অনুসৰি বেলেগ বেলেগ সুবিধা প্ৰদান কৰা হৈছিল । ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছতো তেনেধৰণৰ নীতিৰ প্ৰভাৱ পৰিয়েই আছিল । উদাহৰণস্বৰূপে, পাহাৰত বসবাস কৰা কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰা হৈছিল । কিন্তু, মণিপুৰৰ খিলঞ্জীয়া জনগোষ্ঠী হোৱা সত্ত্বেও মেইটেইসকলক জনজাতিৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰা হোৱা নাছিল । জনজাতিৰ মৰ্যাদা লাভ নকৰাৰ ফলত এহাতে প্ৰায় ৫০ শতাংশতকৈ বেছি জনসংখ্যা থকা মেইটেই জনগোষ্ঠীয়ে ৰাজ্যখনৰ কেৱল ১০ শতাংশ ভূমিৰ ক্ষেত্ৰতহে (ইম্ফলৰ সমভূমি অঞ্চলত) কিনা-বেচা কৰিব পৰাৰ সুবিধা আছে । আনহাতে, ৪৬ শতাংশ (কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠী মিলি) লোকে ৰাজ্যখনৰ  ৯০ শতাংশ ভূমিৰ ক্ষেত্ৰত কিনা-বেচা কৰিব পৰাৰ সুবিধা দিয়া হৈছে । তদুপৰি, ১০ শতাংশ সমভূমি অঞ্চলৰ ভূমিও কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ লোকে কিনা-বেচা কৰিব পৰাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা হৈছে । ভূমিৰ ক্ষেত্ৰত থকা এনে অসমতাৰ (?) বাবে মেইটেইসকলে  তেওঁলোকক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰাৰ বাবে দীৰ্ঘদিন ধৰি দাবী উত্থাপন কৰি আহিছিল । চৰকাৰে তেওঁলোকক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদান নকৰাৰ বাবে তেওঁলোকে মণিপুৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ত আবেদন জনাইছিল । মেইটেই জনগোষ্ঠীক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰিলে তেওঁলোকেও পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ ভূমি বেচা-কিনা কৰিব পাৰিব । ইফালে, শৈক্ষিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিকভাবে মেইটেইসকল কুকি আৰু নগাসকলতকৈ আগবঢ়া । গতিকে, জনজাতিৰ মৰ্যাদা লাভ কৰাৰ পিছত মণিপুৰৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ ভূমি মেইটেইসকলৰ হাতলৈ যাব বুলি কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ লোকসকল শংকাত ভুগিছে ।  কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ ভূমিৰ পৰিমাণ হ্ৰাস পালে তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক দিশতো প্ৰভাৱ পৰিব । কাৰণ, বৰ্তমনো ঝুমখেতিৰ ওপৰতে তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থা বহুখিনি নিৰ্ভৰ কৰে । গতিকে, মেইটেইসকলক জনজাতিৰ মৰ্যাদা প্ৰদানৰ বিৰোধিতা কৰি তেওঁলোকে ভূমিৰ নিৰাপত্তা আগৰ দৰে ৰাখিবলৈ চেষ্টা চলোৱাৰ ফলতে গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সংঘটিত হৈছে । 

একাংশ তথাকথিত ৰাজনৈতিক আৰু ধৰ্মীয় নেতাই তেওঁলোকৰ সুবিধাৰ বাবে জনগোষ্ঠীবোৰক আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ ফলতো গোষ্ঠী সংঘৰ্ষৰ সূত্ৰপাত হয় । কুকি আৰু মেইটেইসকলকো একাংশ ৰাজনৈতিক আৰু ধৰ্মীয় নেতাই আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ  কৰি আহিছে ।  অতীতৰে পৰাই ৰাজনৈতিক নেতাসকলে নিজে অন্তৰ্ভূক্ত হোৱা জনগোষ্ঠীটোক সমৰ্থন জনাই আহিছে । উদাহৰণস্বৰূপে, পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ বাবে সুকীয়া প্ৰশাসন ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰিব লাগে বুলি কুকি জনগোষ্ঠীৰ একাংশ লোকে দাবী জনাই আহিছে । কুকি জনগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্ভূক্ত হোৱা ৰাজনৈতিক নেতাসকলে এই দাবীৰ প্ৰতি সমৰ্থন জনাই আহিছে । মেইটেই জনগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্গত একাংশ ৰাজনৈতিক নেতাই নিজে অন্তৰ্ভূক্ত হোৱা জনগোষ্ঠীটোৰ পৰা অধিক সমৰ্থন লাভৰ উদ্দেশ্যে কুকিসকলক ‘বহিৰাগত’, ‘বিদেশী’, ‘ধঁপাতৰ খেতিয়ক’ আদি অভিধাৰে এটা বাগধাৰা সৃষ্টি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আহিছে ।  একাংশ ৰাজনৈতিক নেতাৰ এনেধৰণৰ মন্তব্যই কুকিসকলক স্বাভাৱিকতে উত্তেজিত কৰি তুলিছে । মণিপুৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ে মেইটেইসকলক জনজাতিৰ মৰ্যাদা দিবলৈ ৰায় প্ৰদান কৰাৰ পিছত ৰাজনৈতিক নেতাসকলে নিজে অন্তৰ্ভূক্ত হোৱা জনগোষ্ঠীকটোক সমৰ্থন জনোৱাৰ মাত্ৰা তীব্ৰ হৈ পৰিল । সাংগঠনিক ধৰ্মৰ সৈতে জড়িত সংগঠন আৰু সংবাদপত্ৰবোৰে তেওঁলোকৰ অভিপ্ৰায় পূৰণৰ উদ্দেশ্যে জনগোষ্ঠী দুটাক আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ বিচৰাৰ ফলতো সংঘৰ্ষটো দীৰ্ঘদিন ধৰি চলি আছে ।  খ্ৰীষ্টান  ধৰ্মৰ সৈতে জড়িত কিছুমান সংগঠনে অভিযোগ কৰিছে যে হিন্দু ধৰ্মৰ সৈতে জড়িত দল আৰু সংগঠনবোৰে কুকিসকলৰ বিৰূদ্ধে সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱাত মেইটেইসকলক সহযোগ কৰি আছে । একেসময়তে হিন্দু ধৰ্মৰ সৈতে জড়িত একাংশ সংবাদ মাধ্যমে অভিযোগ কৰিছে যে খ্ৰীষ্টান ধৰ্মৰ সৈতে জড়িত একাংশ সংগঠন আৰু চুবুৰীয়া ৰাষ্ট্ৰ ম্যানমাৰৰ পৰা মিজোৰামত শৰণাৰ্থী হিচাপে থকা কুকিসকলে মেইটেইসকলৰ বিৰূদ্ধে সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱাত মণিপুৰৰ কুকিসকলক সহযোগ কৰি আহিছে । অৱশ্যে, শেহতীয়াকৈ ম্যানমাৰ চৰকাৰে শৰণাৰ্থীসকলক তেনেধৰণৰ কাৰ্যৰ পৰা বিৰত থাকিবলৈ আহ্বান জনাইছে । তদুপৰি, নিজৰ শক্তিৰ অৱস্থিতি দেখুৱাবলৈ সহস্ত্ৰ সংগঠনবোৰেও দুয়োটা জনগোষ্ঠীক আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সুযোগ পাইছে ।

জনগোষ্ঠীৰ সংখ্যা বহুত থকা অঞ্চলত গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সম্পূৰ্ণৰূপে নোহোৱা কৰা সম্ভৱ নহয় । কিন্তু, হিংসাত্মক ঘটনা যাতে সম্প্ৰসাৰণ নহয় তাৰ বাবে পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিব পৰা যায় । অৱশ্যে, এনে পৰিৱেশ একেদিনে গঢ়ি নুঠে । অঞ্চল এটাৰ স্থানীয় লোকসকলে তেওঁলোকৰ মাজত সামাজিক সংযোগ (Civic Engagement) গঢ়ি তুলি সেই সংযোগ দীৰ্ঘদিন ধৰি অব্যাহত ৰাখিলে জনগোষ্ঠীবোৰৰ মাজত সামগ্ৰিকভাবে সংঘৰ্ষ সংঘটিত হ’লেও সংশ্লিষ্ট অঞ্চলটোত হিংসাত্মক ঘটনা ঘটাৰ সম্ভাৱনা নাথাকে । চৰকাৰ আৰু সংশ্লিষ্ট অঞ্চলটোৰ সমাজৰ নেতৃস্থানীয় ব্যক্তিয়ে সামাজিক সংযোগ গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা ল’ব পাৰে । শক্তিশালী সামাজিক সংযোগ অব্যাহত থাকিলে  সামগ্ৰিকভাবে গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ সংঘটিত হ’লেও যে হিংসাত্মক ঘটনা নঘটে সেয়া মণিপুৰৰে এখন গাঁওত দেখা গৈছে । ৰাজ্যখনৰ তেংনৌপল জিলাত অৱস্থিত কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ মাজত থকা মেইটেই জনগোষ্ঠীৰ বসতি থকা কোৱাথা নামৰ গাঁওখনত চলিত গোষ্ঠী সংঘৰ্ষৰ প্ৰভাৱত কোনো হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱা নাই । স্থানীয় কুকি আৰু নগা জনগোষ্ঠীৰ লোকে তেওঁলোকক নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰাৰ খবৰ পোৱা গৈছে । অসমতো ছয় জনগোষ্ঠীৰ জনজাতিকৰণৰ সমস্যাটোৱে কেতিয়াবা মণিপুৰৰ গোষ্ঠী সংঘৰ্ষ দৰে ভয়ানক ৰূপ ল’ব পাৰে বুলি অসমৰ বুদ্ধিজীৱী হীৰেন গগৈয়ে (‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’, ১ জুলাই ২০২৩) শংকা প্ৰকাশ কৰিছে ।  তেখেতৰ এই শংকা অমূলক নহয় । গতিকে, ৰাজ্যখনৰ বৰ্তমানৰ জনজাতি আৰু ছয় জনগোষ্ঠীৰ মাজত স্থানীয় পৰ্যায়ত সামাজিক সংযোগ শক্তিশালী কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে । 

[প্ৰকাশিত, ‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’, ২৫ জুলাই ২০২৩, পৃষ্ঠা: ৭]

অৰ্থনৈতিক অসমতাৰ সমস্যা

         সাধাৰণতে দেশ এখনৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হ’লে সংশ্লিষ্ট দেশখনৰ উন্নয়ন হৈছে বুলি বুজা যায় । কিন্তু, উন্নয়নৰ এই জোখ তেনেই সংকীৰ্ণ ।  অৰ্থনীতিত ইয়াক বৃদ্ধি বুলি কোৱা হয়, উন্নয়ন নহয় । সম্পদ আৰু আয়ৰ সমবিতৰণ আৰু লিংগ নিৰ্বিশেষে সমান মজুৰি প্ৰদান নকৰিলে দেশৰ উন্নয়ন সম্পূ্ৰ্ণ নহয় । স্বাধীনতাৰ পিছত প্ৰথম অৱস্থাত ভাৰতৰ চৰকাৰে দেশখনৰ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল । দ্বিতীয় পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ লক্ষ্যৰ ভিত্তিত চৰকাৰে বৃহৎ উদ্যোগ স্থাপন কৰি সেই উদ্দেশ্যত উপনিত হ’বলৈ চেষ্টা চলাইছিল ।  বৃহৎ উদ্যোগৰ ওপৰত অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াৰ পিছত কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত অগ্ৰাধিকাৰ দিছিল (কৃষি বিপ্লৱৰ জৰিয়তে) । দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণক এটা মূল লক্ষ্য হিচাপে লৈ অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাসৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে পঞ্চম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ পৰাহে গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল ।  ১৯৯১ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পিছত চৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰাৰ ক্ষেত্ৰত গ্ৰহণ কৰা নীতিৰ পৰিৱৰ্তন ঘটিছে । চৰকাৰে প্ৰত্যক্ষভাবে অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ব্যক্তিগত খণ্ডক ক্ৰমবৰ্ধমান হাৰত সুবিধা প্ৰদান কৰি ব্যক্তিগত খণ্ডৰ মাধ্যমেৰে নিয়োগ বৃদ্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা চলাই আহিছে । ‘নিগৰি পৰা’  (Trickle Down) নীতি প্ৰয়োগেৰে জনসাধাৰণৰ আয় বৃদ্ধি কৰি অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰিব বিচৰা হৈছে । ড° মনমোহন সিঙৰ চৰকাৰৰ কাৰ্যকালত ‘সকলোকে সামৰি লোৱা বৃদ্ধি’  (Inclusive Growth) শ্ল’গানেৰে আৰু ২০১৪ চনৰ পৰা বৰ্তমানলৈকে শাসনত থকা নৰেন্দ্ৰ মোদী নেতৃত্বাধীন চৰকাৰে ‘সবকে সাথ, সবকা বিকাশ’ (পিছলৈ আৰু দুটা শব্দ-‘সবকা বিশ্বাস’ লগাই দিয়া হৈছে) শ্ল’গানেৰে অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা চলাই আহিছে । এই নীতিসমূহ প্ৰয়োগ কৰাৰ ফলত ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পয়সত্তৰ বছৰৰ পিছত দেশখনৰ অৰ্থনৈতিক অসমতাৰ ছবিখন কেনেকুৱা হৈছে, সেই সম্পৰ্কে এই প্ৰবন্ধটোত আলোচনা কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰা হৈছে ।

প্ৰথমে সম্পত্তিৰ ক্ষেত্ৰত থকা অসমতাৰ ছবিখন চোৱা যাওক । ৰাষ্ট্ৰসংঘ উন্নয়ন কাৰ্যসূচী (United Nations Development Programme) এ প্ৰকাশ কৰা বিশ্ব অসমতা প্ৰতিবেদন ২০২২ (World Inequality Report 2022) অনুসৰি, বিশ্বৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ, ১০ শতাংশ আৰু মধ্য ৪০ শতাংশ লোকৰ হাতত গড় হিচাপে ক্ৰমে ২৮ শতাংশ, ৭৬ শতাংশ  আৰু ২০ শতাংশ সম্পত্তিৰ মালিকীস্বত্ত্ব আছে । তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ মালিকীস্বত্ত্ব প্ৰায় নায়েই (মাত্ৰ ২ শতাংশ) ।  ১৯৯০ চনৰ পিছত ভাৰতৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ আৰু ১০ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাবে বৃদ্ধি পাইছে । ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আছিল ১১.৮৭ শতাংশ । ২০১১-২০২২ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৩১.৫৫ শতাংশ হৈছে । ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত শীৰ্ষ ১০ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আছিল ৪৩.১৮ শতাংশ । ২০১১-২০২০ ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৬৩.৬৮ শতাংশ হৈছে । কিন্তু, একে সময়ছোৱাত তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ত্ব আধা হ্ৰাস পাইছে । ১৯৬১-১৯৭০ৰ সময়ছোৱাত তলৰ ৫০ শতাংশ লোকৰ সম্পত্তিৰ গড় মালিকীস্বত্ব আছিল ১২.২৯ শতাংশ । ২০১১-২০২০ৰ সময়ছোৱাত এই পৰিসংখ্যা ৬.১২ শতাংশ হৈছে ।  টকাৰ হিচাপত ভাৰতৰ পৰিয়ালৰ গড় সম্পত্তি হ’ল ৯,৮৩,০১০ টকা । তলৰ ৫০ শতাংশ পৰিয়ালৰ গড় সম্পত্তিৰ পৰিমাণ ৬৬,২৮০ টকা । মধ্যবিত্ত পৰিয়ালৰ অৱস্থা তলৰ ৫০ শতাংশ  পৰিয়ালতকৈ অলপ ভাল যদিও শীৰ্ষ ১০ শতাংশ আৰু ১ শতাংশ পৰিয়ালৰ তুলনাত পুতৌলগা । মধ্যবিত্ত পৰিয়ালৰ গড় সম্পত্তিৰ পৰিমাণ ৭,২৯,৯৩০ টকা । শীৰ্ষ ১০ শতাংশ আৰু ১ শতাংশ পৰিয়ালৰ সম্পত্তিৰ গড় পৰিমাণ হ’ল ক্ৰমে ৬৩,৫৪,০৭০ টকা আৰু ৩,২৪,৪৯,৩৬০ টকা ।

আয়ৰ ভিত্তিত ভাৰতক এখন অতি অসমতাৰ দেশ হিচাপে চিহ্নিত কৰিব পাৰি । ব্ৰিটিছৰ শাসনকালত ভাৰতত আয়ৰ অসমতা অত্যন্ত বেছি আছিল । শীৰ্ষ ১ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ আয়ৰ অংশ ৫০ শতাংশতকৈ বেছি আছিল ।  স্বাধীনতাৰ পিছত দেশখনে সমাজবাদী আদৰ্শৰে অৰ্থনৈতিক নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ পিছত আয়ৰ অসমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল । কিন্তু, ১৯৯১ চনৰ পৰা বজাৰ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়াৰ পিছত আয়ৰ ক্ষেত্ৰত পুনৰ অসমতা বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিছে । ২০২২ চনৰ বিশ্ব অসমতা প্ৰতিবেদন অনুসৰি, দেশখনৰ শীৰ্ষ ১ শতাংশ আৰু ১০ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ আয়ৰ গড় অংশ হ’ল ক্ৰমে ২২ শতাংশ আৰু ৫৭ শতাংশ । তলৰ ৫০ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ অংশ মাত্ৰ ১৩ শতাংশ । মধ্য ৪০ শতাংশ প্ৰাপ্তবয়স্ক লোকৰ আয়ৰ অংশও কম (২৯.৭ শতাংশ) । দেশ এখনৰ কিমান শতাংশ পৰিয়াল দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত বসবাস কৰি আছে, সেই তথ্যৰ ভিত্তিতো সংশ্লিষ্ট দেশখনৰ আয়ৰ অসমতাৰ ছবিখন দাঙি ধৰিব পাৰি । ২০২১ চনৰ নীতি আয়োগৰ তথ্য অনুসৰি, ভাৰতত ২৫.০১ শতাংশ পৰিয়াল দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত বসবাস কৰি আছে ।

            কোনো এখন দেশত একে কাম কৰাৰ বাবদ পুৰুষ আৰু মহিলা শ্ৰমিকৰ মাজত মজুৰিৰ গড় পাৰ্থক্য থাকিলে, সংশ্লিষ্ট দেশখনত অৰ্থনৈতিক অসমতা থকা বুজায় । আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় শ্ৰমিক সংস্থাৰ (International Labour Organization) তথ্য অনুসৰি, সামগ্ৰিকভাবে পৃথিৱীৰ মহিলা শ্ৰমিকক একে কাম কৰাৰ বাবদ পুৰুষ শ্ৰমিকৰ তুলনাত গড়ে ২০ শতাংশ কমকৈ মজুৰি প্ৰদান কৰে  ।  দেশ বিশেষে এই পাৰ্থক্য ৪৫ শতাংশতকৈয়ো বেছি চলি আছে । আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় মজুৰি প্ৰতিবেদন  (Global Wage Report, 2020-21) অনুসৰি, ১৯৯৩-৯৪ চনত ভাৰতৰ মহিলা শ্ৰমিকক পুৰুষ শ্ৰমিকতকৈ ৪৮ শতাংশ কমকৈ মজুৰি প্ৰদান কৰা হৈছিল যিটো আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়তকৈ বহুত বেছি । ৰাষ্ট্ৰীয় নমুনা সমীক্ষা সংস্থাৰ (National Sample Survey Organization) ২০১৮-১৯ চনৰ তথ্য অনুসৰি দেশখনৰ মহিলা শ্ৰমিকক পুৰুষ শ্ৰমিকতকৈ ২৮ শতাংশ কমকৈ মজুৰি প্ৰদান কৰা হৈছে ।  লিংগৰ পাৰ্থক্যৰ ভিত্তিত মজুৰি প্ৰদান কৰা হয় বাবে পুৰুষৰ তুলনাত মহিলা শ্ৰমিকৰ আয়ৰ অংশও কম হয় । ভাৰতৰ মহিলা শ্ৰমিকৰ গড় আয়ৰ অংশ এছিয়াৰ মহিলাৰ শ্ৰমিকৰ আয়ৰ অংশৰ তুলনাত কম । বিশ্ব অসমতা প্ৰতিবেদন ২০২২ৰ তথ্য অনুসৰি, ভাৰতৰ মহিলা শ্ৰমিকৰ গড় আয়ৰ অংশ ১৮ শতাংশ আৰু এছিয়াৰ মহিলাৰ শ্ৰমিকৰ আয়ৰ অংশ ২১ শতাংশ । অৱশ্যে, ১৯৯০ চনৰ পৰা ভাৰতৰ মহিলাৰ শ্ৰমিকৰ গড় আয়ৰ অংশ ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাই আহিছে । ১৯৯০ আৰু ২০০০ চনত ভাৰতৰ মহিলা শ্ৰমিকৰ গড় আয়ৰ অংশ আছিল ক্ৰমে ১০.৬ শতাংশ  আৰু ১১.৩ শতাংশ । ২০১০ আৰু ২০২০ চনত এই পৰিসংখ্যা হ’ল ক্ৰমে ১৫.৪ শতাংশ আৰু ১৮.৩ শতাংশ হৈছে । 

         চৰকাৰে অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি থকাৰ পিছতো  অৰ্থনৈতিক অসমতা দেশখনৰ বাবে এটা প্ৰধান সমস্যা হিচাপে চিহ্নিত হৈয়ে আছে ।  বিশেষকৈ, অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পিছত সম্পত্তি আৰু আয়ৰ ক্ষেত্ৰত দেশখনত অসমতা ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাই অহাৰ বিপৰীতে একে কামৰ বাবদ পুৰুষ আৰু মহিলা শ্ৰমিকে লাভ কৰা মজুৰিৰ পাৰ্থক্য হ্ৰাস পাই আহিছে । ইয়াৰপৰা এইটোৱে বুজা যায় যে অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰে সম্পত্তি আৰু আয়ৰ সমবিতৰণৰ ক্ষেত্ৰত নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলোৱাৰ বিপৰীতে লিংগ নিৰ্বিশেষে সমান মজুৰি প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত ইতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাইছে ।  

[প্ৰকাশিত। ‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’, ২৮ জুন ২০২৩]