যোৱা ১৮ ডিচেম্বৰত (২০১৮) মিতালী ভট্টাচাৰ্যৰ “জাতিভিত্তিক
সংৰক্ষণ আৰু বৰ্তমানৰ সামাজিক ব্যৱস্থা” শীৰ্ষক প্ৰবন্ধটো পঢ়ি দুষাৰ মতামত
আগবঢ়োৱাৰ তাড়না অনুভৱ কৰিলোঁ। ভট্টাচাৰ্যই প্ৰবন্ধটোৰ যোগেদি জাতিভিত্তিক সংৰক্ষণ
ব্যৱস্থাটোৰ প্ৰতি থকা তেখেতৰ তীব্ৰ বিতৃষ্ণা প্ৰকাশ কৰিছে। বিতৃষ্ণাৰ বহি:প্ৰকাশ
হিচাপে তেখেতে ব্যৱস্থাটোৰ সন্দৰ্ভত কেইটামান প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে।
ভট্টাচাৰ্যই মহাভাৰতৰ
কৰ্ণৰ উপৰি জৰ্জিয়াৰ ষ্টেলিন, আমেৰিকাৰ ভূতপূৰ্ব ৰাষ্ট্ৰপতি আব্ৰাহাম লিংকন আৰু ভাৰতৰ
ড° বি আৰ আম্বেদকাৰৰ প্ৰসংগ টানি আনি প্ৰশ্ন কৰিছে যে তেওঁলোকে নীচ কুলত জন্ম লৈ
জাতিগত আৰু ধৰ্মীয় সংৰক্ষণৰ লাভ গ্ৰহণ কৰিহে উচ্চ কুলৰ লগত সমতা স্থাপন কৰিছিল
নেকি। কোনো দ্বিমত নাই যে তেওঁলোকে সংৰক্ষণ অবিহনে নিজৰ জ্ঞান আৰু বুদ্ধিৰে সমাজত
নিজক প্ৰতিষ্ঠা কৰিব পাৰিছিল। কিন্তু, একেসময়তে এইটোও অনুভৱ কৰা দৰকাৰ যে নীচ কুলত
জন্ম লৈ উচ্চ কুলৰ লগত সমতা স্থাপন কৰিবলৈ তেওঁলোকে কিমান কষ্ট আৰু লঘু-লাঞ্চনা সহ্য
কৰিবলগীয়া হৈছিল। জ্ঞান আৰু বুদ্ধিৰ জোখেৰে উচ্চ কুলৰ লগত সমতা স্থাপন কৰিব পৰিলেও
সামাজিকভাবে তেওঁলোকক (বিশেষকৈ ভাৰতত) সম-স্থান
দিয়া হোৱা নাছিল। ড° আম্বেদকাৰ নিজেই ইয়াৰ প্ৰমাণ। ড° আম্বেদকাৰে জাত-পাতেৰে
পূৰিপূৰ্ণ হিন্দু ধৰ্ম ত্যাগ কৰি বৌদ্ধ ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু হিন্দু ধৰ্মালম্বী
তেওঁৰ অনুগামীসকলকো আন ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল। তদুপৰি, সকলোৰে জ্ঞাত যে
ভাৰতত সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাটোৰ ওপৰত আটাইতকৈ বেছি গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা ব্যক্তিসকলৰ
ভিতৰত ড° আম্বেদকাৰ অন্যতম আছিল। চৰকাৰৰ উচ্চ পৰ্যায়ৰ বিষয়বাবসমূহত স্বজন-প্ৰীতিৰে
নিজৰ কুলৰ মানুহক সেই বিষয়বাবসমূহত ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰাৰ দৰে পৰিস্থিতি ভাৰতৰ সকলো অঞ্চলতে
আছিল। অসমো ইয়াৰ ব্যতিক্ৰম নাছিল। যেনে-১৯৪৮ চন পৰ্যন্ত চৰকাৰী চাকৰিৰ বিজ্ঞাপনত
উচ্চ বংশৰ ডেকাল’ৰা হ’ব লাগিব বুলি উল্লেখ কৰিছিল। চৰকাৰী চাকৰিত, উচ্চ কুলত জন্ম
গ্ৰহণ কৰা ডেকাল’ৰাই স্বজন-প্ৰীতিৰে কম কষ্টেৰে উচ্চ স্থান লাভ কৰিব, আনহাতে নীচ
কুলত জন্ম গ্ৰহণ কৰা ডেকাল’ৰাই সীমাহীন কষ্ট আৰু লঘু-লাঞ্চনা সহ্য কৰি উচ্চ স্থান
লাভ কৰিব লাগিব (ওপৰৰ উদাহৰণটোত যোগ্যতা থাকিলেও উচ্চ স্থান লাভ কৰাৰ সুবিধাই নাই)।
উচ্চ স্থান লাভ কৰাৰ পাছতো সামাজিক বৈষম্যৰ বলি হ’ব লাগিব। এয়াই আছিল বাস্তৱ
পৰিস্থিতি। দুৰ্ভাগ্যৰ কথাটো হ’ল-আমাৰ দেশৰ বৰ্তমানৰ সমাজতো নিম্নবৰ্গৰ মানুহে
উচ্চবৰ্গৰ মানুহৰ দ্বাৰা সামাজিক বৈষম্যৰ বলি নহয় বুলি এশ শতাংশ দাবী কৰিব পৰাৰ
পৰিবেশ সৃষ্টি হোৱা নাই।
ভট্টাচাৰ্যৰ আন
এটা প্ৰশ্ন হ’ল-সাৰ্বভৌম স্বাধীন ভাৰতৰ সংবিধানে সমাজত সমতা স্থাপন কৰাৰ বাবে
দৃঢ়প্ৰতিজ্ঞ হোৱাৰ বিপৰীতে জাতিগত আৰু ধৰ্মীগত সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ
দ্বাৰা সমাজক উচ্চ আৰু নিম্ন, এই দুটা ভাগত ভগোৱা নাইনে? ভাৰতৰ সংবিধানখন ১৯৫০ চনৰ
২৬ জানুৱাৰীত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। তাৰ আগতে প্ৰায় পাঁচ হাজাৰ বছৰ ধৰি সমাজত উচ্চ-নীচৰ
খেলখন চলি আছিল। সেই পাঁচ হাজাৰ বছৰীয়া উচ্চ-নীচৰ খেলখনৰ তীব্ৰতা হ্ৰাস কৰাৰ
বাবেহে সাংবিধানিক সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল। সংবিধানখন গ্ৰহণ কৰাৰ ৬৮
বছৰৰ ভিতৰতে পাচঁ হাজাৰ বছৰীয়া উচ্চ-নীচৰ খেলখন নোহোৱা হৈ গৈছে বুলি নিশ্চয় দাবী
কৰিব নোৱাৰি। তদুপৰি, সেই পাচঁ হাজাৰ বছৰীয়া উচ্চ-নীচৰ খেলখন নোহোৱা কৰাৰ বাবে
সাংবিধানিক সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ বাহিৰে আন কিবা উপযুক্ত বিকল্প আছে বুলিও মনে নধৰে।
ইঞ্জিনিয়াৰ আৰু
মেডিকেল বিভাগত সংৰক্ষণৰ ফলত যদি কম মেধাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে উচ্চ-মেধাৰ
ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পিছ পেলাই আসন দখল কৰে, তেনেহ’লে আমি আমাৰ জীৱন কেনেধৰণৰ ডাক্টৰ আৰু
ইঞ্জিনিয়াৰৰ হাতত অৰ্পন কৰিম বুলি প্ৰবন্ধকাৰ ভট্টাচাৰ্যই শংকাভৰা প্ৰশ্ন উত্থাপন
কৰিছে। ভাৰতৰ নামজ্বলা মেডিকেল আৰু ইঞ্জিনিয়াৰং কলেজত নামভৰ্তিৰ কাট-অফ মাৰ্কসমূহৰ
পাৰ্চেন্টাইল অধ্যয়ন কৰিলে দেখিব যে অসংৰক্ষণ আৰু সংৰক্ষণৰ মাজত গড় ব্যৱধান পাঁচতকৈ
বেছি নহয়। সৰ্বচ্চ পাঁচ পাৰ্চেন্টাইলৰ গড় ব্যৱধানত মেধাৰ উচ্চ-নিম্নৰ জোখমাখ কিমান
শুদ্ধ, সেয়া সন্দেহৰ বাহিৰত নহয়। তদুপৰি, সেয়া নামভৰ্তিৰ প্ৰসংগহে। মূল বিষয় হ’ল-ছাত্ৰ
বা ছাত্ৰীগৰাকীয়ে কিমান সুখ্যাতিৰে পাছ কৰি সমাজত নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াব পাৰিছে?
এনে বহু ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আছে সিসকলে উচ্চ মেধাৰ পৰিচয়েৰে সহজে নামভৰ্তিৰ সুবিধা লাভ
কৰিছে, অথচ ভালদৰে পাছ কৰিব নোৱাৰি নিৰ্ভযোগ্য সেৱা আগবঢ়াব পৰা নাই। আনহাতে, এনে
ছাত্ৰ-ছাত্ৰীও আছে যিসকলে নামভৰ্তিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় নিম্নতম নম্বৰেৰে নামভৰ্তিৰ
সুবিধা লাভ কৰি সুখ্যাতিৰে পাছ কৰি নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াবলৈ সক্ষম হৈছে। অৱশ্যে,
এনেকুৱা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীও আছে যিসকলে উচ্চ মেধাৰ পৰিচয়ৰেই হওক বা নামভৰ্তিৰ বাবে
প্ৰয়োজনীয় নিম্নতম নম্বৰেৰে হওক-নামভৰ্তিৰ সুবিধা লাভ কৰি কোনোমতে পাছ কৰি
নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াব পাৰিছে। এনেকুৱা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীও আছে যিসকলে সুখ্যাতিৰে পাছ
কৰিও নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াবলৈ সক্ষম হোৱা নাই। অৰ্থাত, এনেকুৱা নহয় যে উচ্চ
মেধাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে মেডিকেল আৰু ইঞ্জিনিয়াৰিঙত নামভৰ্তিৰ সুবিধা লাভ কৰিলে
নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াব পাৰিব আৰু নিম্ন মেধাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে নামভৰ্তিৰ সুবিধা
লাভ কৰি নিৰ্ভৰযোগ্য সেৱা আগবঢ়াব নোৱাৰিব।
ইতিহাসত
উচ্চবৰ্ণৰ লোকৰ দ্বাৰা হোৱা নিম্নবৰ্ণৰ লোকৰ বঞ্চনা, নিপীড়নৰ ভাৰ বৰ্তমান প্ৰজন্মই
কঢ়িয়াই ফুৰাৰ যুক্তিযুক্ততা ক’ত বুলি ভট্টাচাৰ্যই প্ৰশ্ন কৰিছে। ভট্টাচাৰ্যৰ এই
প্ৰশ্নৰ যুক্তিযুক্ততা নিশ্চয় আছে। কিন্তু, ইতিহাসক বাদ দি বৰ্তমান বা ভৱিষ্যত হ’ব
পাৰে জানো? তদুপৰি, মাত্ৰ এবাৰলৈ ভাবক-যদি ভাৰতত সাংবিধানিক সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা
১৯৫০ চনৰ পৰা নাথাকিলেহেঁতেন, তেন্তে দেশখনৰ আজিৰ সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু আৰ্থিক
বৈষম্য কেনেধৰণৰ হ’লেহেঁতেন! এই কথা ডাঠি ক’ব পাৰি যে সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাই অসমতা
সৃষ্টি কৰিছে বুলি ভট্টাচাৰ্যই যি প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে, সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা
নাথাকিলে অসমতাৰ মাত্ৰা ইয়াতকৈ অনেক গুণ বৃদ্ধি পালেহেঁতেন।
ভট্টাচাৰ্যৰ মতে
জাতিগত বৈষম্যৰ লগতে আৰ্থিক ভিত্তিও সংৰক্ষণৰ প্ৰধান দাবীদাৰ হোৱা উচিত। এই
যুক্তিক সমৰ্থন নকৰাৰ প্ৰশ্নই নাহে। কিন্তু, জাতিগতভাবে তুলনা কৰিলে দেখা
যায় যে উচ্চ জাতিৰ দুখীয়া লোকৰ তুলনাত নিম্ন জাতিৰ দুখীয়া লোকৰ সংখ্যা অধিক। চাছাৰ
কমিটিৰ (২০০৬) প্ৰতিবেদন অনুসৰি, উচ্চ জাতিৰ ২৫ শতাংশতকৈ অধিক লোকৰে চৰকাৰী চাকৰি
আছে। তাৰ বিপৰীতে, সংখ্যালঘু, অনুসূচিত জাতি-জনজাতিৰ মুঠ ১৫ শতাংশতকৈ কম লোকৰহে
চৰকাৰী চাকৰি আছে। শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি, দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ মাত্ৰ ৩.৫ শতাংশ
ব্ৰাক্ষ্মণ সম্প্ৰদায়ৰ লোক। কিন্তু, ঔদ্যোগিক খণ্ডত তেওঁলোকৰ ৪১.২ শতাংশ
মানিকীস্বত্ব আছে। আনহাতে, অন্যান্য পিছপৰা জাতি আৰু সংখ্যালঘুৰ মুঠ জনসংখ্যা হ’ল
প্ৰায় ৫০ শতাংশ। কিন্তু, ঔদ্যোগিক খণ্ডত তেওঁলোকৰ মাত্ৰ ৪.২ শতাংশৰহে
মালিকীস্বত্ব আছে। সেইদৰে, দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ ৩০ শতাংশ লোক হ’ল অনুসূচিত জাতি আৰু
জনজাতিৰ। কিন্তু, তেওঁলোকৰ মাত্ৰ ০.২ শতাংশৰহে ঔদ্যোগিক খণ্ডত মালিকীস্বত্ব আছে। প্ৰাথমিক
খণ্ডত অনুসূচিত জাতি, অনুসূচিত জনজাতি, অন্যান্য পিছপৰা আৰু সংখ্যালঘু লোক মিলি প্ৰায়
৫০ শতাংশতকৈ অধিক লোক নিয়োজিত হৈ আছে, যিসকলৰ গড় মাহিলি আয় প্ৰায় ৫,০০০ টকা
মাত্ৰ। মুঠ কথা, আটাইবোৰ জাতিৰ আৰ্থিক
দুৰৱস্থা সমান বা আটাইবোৰ জাতিৰ সমান আৰ্থিক উন্নয়ন হ’লেহে আৰ্থিক ভিত্তিত সংৰক্ষণ
ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন প্ৰকৃত অৰ্থত যুক্তিপূৰ্ণ হ’ব।
প্ৰবন্ধটোৰ শেষত
নিম্ন শ্ৰেণী, সৰু জাত আদিৰ সুবিধাত সংৰক্ষণৰ লাভালাভ গ্ৰহণ কৰি কোনো জাতিয়েই নিজৰ
শ্ৰেষ্ঠত্ব প্ৰমাণ কৰিব নোৱাৰে বুলি মতামত আগবঢ়াই ভট্টাচাৰ্যই সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা
প্ৰৱৰ্তনৰ মূল উদ্দেশ্যৰ পৰা আতঁৰি আহিছে (জানিয়েই হওক বা নাজানিয়েই হওক)।
সাংবিধানিক সংৰক্ষণৰ দ্বাৰা কোনো জাতিয়েই শ্ৰেষ্ঠত্ব প্ৰমাণ কৰিব বিচৰা নাই।
সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক দিশত নিম্ন জাতিক উচ্চ জাতিয়ে কৰা শোষণৰ পৰা মুক্ত
কৰি সকলোকে সম-মৰ্যাদা প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যেহে সাংবিধানিক সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন
কৰা হৈছে।
পুনশ্চ: কোনো সন্দেহ নাই যে মহাভাৰতৰ
কৰ্ণ, জৰ্জিয়াৰ ষ্টেলিন, আমৰিকাৰ ভূতপূৰ্ব ৰাষ্ট্ৰপতি আব্ৰাহাম লিংকন আৰু ভাৰতৰ ড°
বি আৰ আম্বেদকাৰ প্ৰত্যেকেই একো একোজন উজ্জ্বল নক্ষত্ৰ। কিন্তু, তেওঁলোকৰ
উজ্জ্বলতা তেওঁলোকে অন্তৰ্ভূক্ত হোৱা নৃ-গোষ্ঠী বা তেওঁলোকৰ দৰে পৰিস্থিতিত
জন্মগ্ৰহণ কৰা প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ উজ্জ্বলতা নিশ্চয় নহয়।
[প্ৰকাশিত, 'আমাৰ অসম', ২৬ ডিচেম্বৰ ২০১৮, পৃষ্ঠা:৫]
