শিক্ষাৰ পৰিৱেশ গুৱাহাটীকেন্দ্ৰিক হৈ থকা নাই

কটনৰ গৰিমা অক্ষুণ্ণ থকা বা নথকা সম্পৰ্কীয় আলোচনা প্ৰতিবছৰে উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফল প্ৰকাশ পোৱাৰ সময়ত বেছিকৈ চলে ।  ইয়াৰ কাৰণ হ’ল- যোৱা কেইবছৰমান ধৰি উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাত প্ৰথম দহটা স্থানত কটনৰ কম সংখ্যক শিক্ষাৰ্থীয়েহে স্থান লাভ কৰিছে বা কেতিয়াবা স্থান লাভেই কৰিব পৰা নাই  ।  ইয়াৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি একাংশই মতামত দিয়ে যে কটনে গৰিমা অক্ষুণ্ণ ৰাখিব পৰা নাই । কিন্তু, কেৱল উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফলৰ ভিত্তিতে কটনৰ গৰিমা জোখা সম্ভৱনে (প্ৰশ্নটো আন শিক্ষানুষ্ঠানৰ ক্ষেত্ৰতো প্ৰযোজ্য) ? কটনত পঢ়ি প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈ বহু ল’ৰা-ছোৱালীয়ে দেশ-বিদেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ ঐতিহ্যমণ্ডিত শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিবলৈ সুযোগ লাভ কৰি আহিছে ।  কেৱল সেয়াই নহয় ।  কটনত পঢ়ি অহা ল’ৰা-ছোৱালীয়ে আজিও তেওঁলোকৰ অগ্ৰজসকলৰ দৰে সমাজৰ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত একো একোজন প্ৰতিষ্ঠিত ব্যক্তি হিচাপে চিনাকি দিবলৈ সক্ষম হৈছে ।    

তথাকথিত সমালোচকসকলে কোৱাৰ দৰে ধৰি লোৱা হ’লে যে উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফলেই শিক্ষানুষ্ঠান এখনৰ গৰিমা জোখাৰ একমাত্ৰ ভিত্তি ।  প্ৰশ্ন হ’ল- প্ৰথম দহটা স্থানত স্থান লাভ কৰিলেহে শিক্ষানুষ্ঠান এখনৰ গৰিমা অক্ষুণ্ণ থাকে নেকি ?  কটনৰ উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফল অধ্যয়ন কৰিলে দেখা যায় যে শিক্ষানুষ্ঠানখনৰ বেছিভাগ শিক্ষাৰ্থীয়ে ভাল নম্বৰ (৭০ শতাংশতকৈ বেছি) লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে ।  মনকৰিবলগীয়া যে ভাৰতবৰ্ষত শিক্ষা খণ্ডটোকো ব্যক্তিগতকৰণ ব্যৱস্থাত সামৰি লোৱাৰ পাছত অসমৰ বিভিন্ন অঞ্চলত ব্যক্তিগত খণ্ডৰ উচ্চতৰ মাধ্যমিক বিদ্যালয় গঢ়ি উঠিছে, যিবোৰৰ মূল উদ্দেশ্যই হ’ল- শিক্ষাৰ্থীসকলক উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাত বেছি নম্বৰ পাবলৈ সাজু কৰি তোলা (ভাল হৈছে নে বেয়া হৈছে, সেয়া আন এক বিষয়) । সেয়েহে বহু অভিভাৱকে সেইবোৰ শিক্ষানুষ্ঠানতে নিজৰ ল’ৰা-ছোৱালীক পঢ়ুৱায় ।  আচলতে, যোৱা দুটা দশক ধৰি অসমত উচ্চতৰ মাধ্যমিক পৰ্যায়ত শিক্ষা গ্ৰহণৰ পৰিৱেশ কটনকেন্দ্ৰিকতো নহয়েই, গুৱাহাটীকেন্দ্ৰিকো হৈ থকা নাই ।  তদুপৰি, প্ৰায় একে সংখ্যক শিক্ষক আৰু আন্ত:গাঁঠনিকে লৈ কটনৰ বিদ্যায়তনিক পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰা হৈছে । যেনে- শিক্ষানুষ্ঠানখনক বিশ্ববিদ্যালয়লৈ উন্নীত কৰাৰ কেইবা বছৰ আগৰেপৰাই প্ৰতিটো বিভাগতে স্নাতকোত্তৰ পৰ্যায়ৰ শ্ৰেণী চলাই থকা হৈছে আৰু বিশ্ববিদ্যালয়লৈ উন্নীত কৰাৰ পাছত শিক্ষকসকলৰ গৱেষণামূলক কামৰ দায়িত্ব বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলত উচ্চতৰ মাধ্যমিক পৰ্যায়ৰ শিক্ষাৰ্থীক অতিৰিক্ত সময় দিবলৈ তেওঁলোকৰ সময়ৰ অভাৱ হৈছে ।  প্ৰয়োজন অনুসৰি শিক্ষকৰ সংখ্যা আৰু আন্ত:গাঁঠনিৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি নকৰাকৈ কটনৰ বিদ্যায়তনিক পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰা সত্ত্বেও উচ্চতৰ মাধ্যমিক চূড়ান্ত পৰীক্ষাত বেছিভাগ শিক্ষাৰ্থীয়ে ভাল নম্বৰ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা মানে শিক্ষানুষ্ঠানখনে গৰিমা অক্ষুণ্ণ  ৰাখিব পৰাটোকে সূচাইছে ।

[প্ৰকাশিত, ‘আমাৰ অসম’, ০১ জুলাই ২০২০]

বৰ্ণবৈষম্যৰ আঁৰৰ ‘বিজ্ঞান’

তাত্ত্বিকভাবে বিশ্লেষণ কৰে বাবে দেৱাঞ্জন বৰঠাকুৰৰ লেখাবোৰে আমাক চিন্তাৰ খোৰাক দিয়ে । ‘আমাৰ অসম’ত যোৱা ১৪ জুনত প্ৰকাশিত বৰঠাকুৰৰ “বৰ্ণবৈষম্যৰ আঁৰৰ ‘বিজ্ঞান’” শীৰ্ষক লেখাটোও ইয়াৰ ব্যতিক্ৰম নহয় । বৰঠাকুৰৰ লেখাটোৰপৰা এইটো স্পষ্ট হৈছে যে যদিও বৰ্ণবৈষম্য এক সামাজিক ব্যাধি, ইয়াৰ আঁৰত ‘বিজ্ঞান’ আছে ।  গতিকে, আমি এই সিদ্ধান্তত আহিব পাৰোঁ যে ‘বিজ্ঞান’ আছে বাবেই প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ মন-মগজুত বৰ্ণবৈষম্য বিৰাজমান আৰু এই কাৰণতে সমাজৰপৰা বৰ্ণবৈষম্য নিৰ্মূল কৰা সম্ভৱ নহয় (সম্ভৱ হ’ব, যদিহে বৰঠাকুৰে আশা কৰাৰ দৰে বিশেষধৰণৰ মেডিটেশ্বন, যেনে-‘লিভিং কাইণ্ডনেছ মেডিটেশ্বন’ আদিয়ে আমাৰ মন-মগজুৰ বৈষম্যবোৰ আঁতৰোৱাত বিশেষ ভূমিকা ল’ব পাৰে) । আমি ভাৱোঁ, বৰ্ণবৈষম্যৰ আঁৰত ‘বিজ্ঞান’ থাকিলেও সামাজিক, ৰাজনৈতিক, ধৰ্মীয়, অৰ্থনৈতিক আদি উপাদানবোৰে ইয়াৰ বিস্তৃতি (Spread) আৰু তীব্ৰতা (Intensity)ৰ ওপৰত তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাবে প্ৰভাৱ পেলায় ।  এই উপাদানবোৰে বৰ্ণবৈষম্যৰ বিস্তৃতি আৰু তীব্ৰতাৰ ওপৰত কিমান প্ৰভাৱ পেলায়, সেয়া নিৰ্ভৰ কৰে এই উপাদানবোৰৰ সৈতে জড়িত নেতৃস্থানীয় লোকসকলৰ আদৰ্শ, তেওঁলোকে সৃষ্টি কৰা পৰিৱেশ আৰু সেই পৰিৱেশৰ প্ৰতি সৰ্বসাধাৰণে জনোৱা সঁহাৰিৰ ওপৰত ।  

ৰবাৰ্ট চেপলস্কিৰ উক্তিৰে বৰঠাকুৰে ঠিকে কৈছে যে আজিৰ বন্ধু কাইলৈৰ শত্ৰু হ’ব পাৰে আৰু কোনো বিশেষ মতবাদ, ঈশ্বৰ বা দলৰ প্ৰতি থকা অনুগত্যই ইয়াৰ বাবে দায়ী হ’ব পাৰে । ইয়াৰ প্ৰমাণ বিচাৰি বেছিদূৰ যাবই নালাগে । কেইবা দশক ধৰি নেতৃত্ব দি থকা ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক মতাদৰ্শক ৰাতিটোৰ ভিতৰতে সলনি কৰি পূৰ্বৰ মতাদৰ্শৰ প্ৰতি বিদ্বেষৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰা বহু নেতৃস্থানীয় ব্যক্তিৰ উদাহৰণ আমাৰ ভাৰতবৰ্ষতে আছে ।  বৰ্ণবৈষম্য নিৰ্মূল কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা মেডিটেশ্বন ভৱিষ্যতে আৱিস্কাৰ হ’ব নে নাই সেয়া সময়তহে গম পোৱা যাব । কিন্তু, এইটো ঠিক যে আমাৰ সমাজত যেনেদৰে বৰ্ণবৈষম্যৰ বিস্তৃতি আৰু তীব্ৰতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা মানসিকতাৰ ব্যক্তি আছে, তেনেদৰে হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা মানসিকতাৰ ব্যক্তিও আছে ।  গতিকে, মেডিটেশ্বনৰ আৱিস্কাৰ অবিহনেও বৰ্ণবৈষম্যৰ বিস্তৃতি আৰু তীব্ৰতা হ্ৰাস কৰিব পৰাৰ সম্ভাৱনা নিশ্চয় আছে ।   

[প্ৰকাশিত, ‘আমাৰ অসম’, ১৯ জুন ২০২০]

বাঘজানৰ তৈলখাদৰ জুই আৰু কেইটামান প্ৰশ্ন

তিনিচুকীয়া জিলাৰ বাঘজানৰ তৈলখাদত জুই লগা ঘটনাই অসমত তোলপাৰ লগাইছে । ‘নিয়মীয়া বাৰ্তা’ত প্ৰকাশ পোৱা বাতৰি অনুসৰি (১০ জুন ২০২০), নিমিষতে ১৫ টা বাসগৃহ জুইত জাহ গ’ল আৰু অঞ্চলটোৰ গঞাই আতংকিত হৈ ঘৰবাৰী এৰি নিৰাপদ স্থানলৈ ঢাপলি মেলিবলগীয়া হ’ল । অভিযোগ উঠিছে যে সুদীৰ্ঘ ১৪ দিন ধৰি তৈলখাদটোৰ পৰা অহৰ্নিশে গেছ নিৰ্গত হৈ থকাৰ পাছতো চৰকাৰ, প্ৰশাসন বা অইল ইণ্ডিয়া কৰ্তৃপক্ষই কোনো ফলপ্ৰসু ব্যৱস্থা গ্ৰহণ নকৰাৰ ফলতে এনে এক ভয়ংকৰ পৰিস্থিতিৰ সম্মুখীন হ’বলগীয়া হ’ল ।  ঘটনাটোৰ সম্পৰ্কত আমাৰ মনলৈ কেইটামান প্ৰশ্ন আহিছে ।  

(১) ‘পৰিৱেশ (সুৰক্ষা) আইন, ১৯৮৬’ অনুসৰি, মানৱসৃষ্ট প্ৰতিটো বৃহৎ প্ৰকল্প এটাক কাৰ্যকৰী ৰূপ দিয়াৰ আগতে ১৯৯৪ চনৰ পৰা ভাৰত চৰকাৰে পৰিৱেশ প্ৰভাৱ নিৰূপণ (Environmental Impact Assessment) ব্যৱস্থা বাধ্যতামূলক কৰিছে । বাঘজানৰ তৈলখাদৰ ক্ষেত্ৰত পৰিৱেশ প্ৰভাৱ নিৰূপণ কৰা হৈছিল নে ? (২) যদি পৰিৱেশ প্ৰভাৱ নিৰূপণ কৰা হৈছিল, যিবিলাক চৰ্ত বান্ধি দিয়া হৈছিল সেইবোৰ পালন কৰি খাদটোৰ পৰা তেল আহৰণ কৰি থকা হৈছিল নে ? (৩) তৈলখাদটোৰ পৰা কিমান ব্যাসাৰ্ধৰ বাহিৰত মানুহে বসতি কৰিব পাৰিব সেই সম্পৰ্কে স্পষ্ট নিয়মাৱলী আছিল নে ?  (৪) তেল আহৰণত ব্যৱহাৰ কৰা মেচিনবোৰ নিয়মীয়াকৈ নিৰীক্ষণ কৰি থকা হৈছিল নে ?  (৫) তৈলখাদটোৰ ওচৰৰ জৈৱ-বৈচিত্ৰ সম্পৰ্কত অইল ইণ্ডিয়া লিমিটেডৰ কৰ্তৃপক্ষই বিকল্প চিন্তা কৰিছিল নে ? 

যিসময়ত সমগ্ৰ পৃথিৱীতে প্ৰাকৃতিকভাবে সৃষ্ট দুৰ্ঘটনাবোৰক (যেনে-ভূমিকম্প, বজ্ৰপাত, ঘুৰ্ণীবতাহ আদি) নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ বিজ্ঞানীসকলে চেষ্টা চলাই আছে তেনেসময়ত মানৱসৃষ্ট প্ৰকল্প এটাক সুচাৰুৰূপে পৰিচালনা কৰি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নোৱাৰাটো অতি দুৰ্ভাগ্যজনক । 

['নিয়মীয়া বাৰ্তা', ১৬ জুন ২০২০]

বিদ্যালয় বন্ধ: ব্যৰ্থ চৰকাৰী আচঁনি

এইবাৰ উচ্চ মাধ্যমিক শিক্ষান্ত পৰীক্ষাত শূন্য ফলাফল দেখুওৱা মুঠ সোতৰখন চৰকাৰী বিদ্যালয় চৰকাৰে বন্ধ কৰি দিবলৈ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছে । ইয়াৰ ভিতৰত এসময়ৰ ঐতিহ্যমণ্ডিত বিদ্যালয়ৰ নামো আছে । অসমৰ একাংশ চৰকাৰী বিদ্যালয়ৰ আজিৰ পয়ালগা অৱস্থা একেদিনে সৃষ্টি হোৱা নাই । ১৯৯১ চনৰ নতুন অৰ্থনৈতিক নীতি অনুসৰি, শিক্ষা ব্যৱস্থাটোকো ব্যক্তিগতকৰণ ব্যৱস্থাত সামৰি লোৱাৰপৰাই চৰকাৰী বিদ্যালয়বোৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সম্মুখিন হৈ আহিছে ।  যিবোৰ বিদ্যালয়ৰ পৰিচালনা সমিতি, বিদ্যালয়খনৰ ওচৰৰ সচেতন ব্যক্তি আৰু শিক্ষক-শিক্ষয়িত্ৰীয়ে আৰম্ভণিৰপৰাই এই প্ৰত্যাহ্বান মোকাবিলা কৰি আহিছে সেইবোৰ বিদ্যালয়ে আগৰ দৰেই জিলিকি থাকিবলৈ সক্ষম হৈছে ।  ৰাজ্যখনত বহু বছৰ ধৰি শিক্ষক নিযুক্তি বন্ধ হৈ থকাৰ ফলত বিদ্যালয়বোৰে নতুন নীতিৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৈতে মোকামিলা কৰাত সমস্যাই দেখা দিছিল ।  টেট শিক্ষকৰ নিযুক্তিয়ে সেই সমস্যাৰ ওৰ পেলাইছিল ।  কিন্তু যিবোৰ বিদ্যালয়ে আৰম্ভণিৰেপৰাই চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা নতুন নীতিৰ প্ৰত্যাহ্বান গ্ৰহণ নকৰিলে সেইবোৰ বিদ্যালয়ত টেট শিক্ষকৰ নিযুক্তিও কাম নিদিলে । সেইবোৰ বিদ্যালয়ত ল’ৰা-ছোৱালীৰ নামভৰ্তি ক্ৰমান্বয়ে কমি আহিল ।  চৰকাৰে প্ৰদান কৰা বিনামূলীয়া কিতাপ, ইউনিফম, মধ্যাহ্ন ভোজন আদিয়ে অভিভাৱকক আকৰ্ষণ কৰিব নোৱাৰিলে ।  

[প্ৰকাশিত, ‘আমাৰ অসম’, ১২ জুন ২০২০]